Artur Malczewski

Problem narkotyków i narkomanii w Europie: sprawozdanie Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii za rok 2008

2 lutego 2013  

Według najnowszych danych używanie opiatów (w tym głównie heroiny) stanowi przyczynę leczenia około 60% wszystkich osób, które zgłosiły się do leczenia z powodu używania narkotyków w Europie. Co roku z powodu narkotyków umiera co najmniej 7–8 tys. osób (w tym około 80% z powodu opiatów), a przedawkowanie narkotyków jest jedną z głównych przyczyn śmierci młodych Europejczyków.

6 listopada 2008 roku Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) przedstawiło w Brukseli sprawozdanie za 2008 rok dotyczące problemu narkotyków i narkomanii w Europie. Tego samego dnia raport został zaprezentowany w Polsce.

Podczas konferencji prasowej w Polskiej Agencji Prasowej członkini gabinetu politycznego dyrektora EMCDDA Klaudia Palczak omówiła najważniejsze zagadnienia raportu. Sytuację Polski na tle innych państw europejskich przedstawił dyrektor Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii Piotr Jabłoński.

W całości raport ten został zamieszczony na stronie internetowej EMCDDA, a w tym artykule prezentujemy najważniejsze kwestie w nim zawarte.

Konopie indyjskie – najczęściej używany narkotyk

Najnowszy raport za 2008 rok donosi, że prawie jedna czwarta mieszkańców Europy, czyli około 71 mln osób (w wieku 15–64 lata), próbowała marihuany lub haszyszu. 23 mln Europejczyków (7%) używało konopi indyjskich w ciągu ostatniego roku, co czyni ten narkotyk najpowszechniej używaną substancją nielegalną. Według EMCDDA w niektórych krajach, gdzie rozpowszechnienie używania konopi indyjskich jest szczególnie wysokie, pojawiają się „silniejsze sygnały” spadku popularności tej substancji, co potwierdza analizę zawartą w sprawozdaniu za 2007 rok.

Szacuje się, że około 17,5 mln młodych Europejczyków (w wieku 15–34 lata) używało konopi indyjskich w ciągu ostatniego roku. Dane krajowe na temat używania konopi indyjskich w ciągu ostatniego roku w tej grupie wiekowej wykazują stabilizację lub spadek w większości krajów, które przekazały informacje. Średnio 13% młodych Europejczyków używało tego narkotyku w ciągu ostatniego roku. Do krajów o najwyższym poziomie rozpowszechnienia należą: Hiszpania, Czechy, Francja, Włochy, Wielka Brytania oraz Słowacja (wykres 1.). Z wykresu 1. wynika, że Polska (5,3%) znajduje się poniżej średniej europejskiej.

Wykres 1

Wykres 1. Używanie konopi indyjskich w ciągu ostatnich 12 miesięcy wśród osób w wieku 15–34 lata w krajach europejskich – odsetki badanych

Źródło: http://www.emcdda.europa.eu/stats08/gpstab11

Niepokojącą sytuacją dotyczącą konopi indyjskich jest wzrost krajowych produkcji tej substancji. Haszysz, głównie pochodzący z Maroka, jest najpopularniejszą formą konopi, która dominuje w wielu krajach UE (szczególnie Europy Zachodniej). Jednak krajowa produkcja marihuany wzrastała w Europie od początku do połowy lat 90., a według obecnych doniesień w niektórych krajach bardziej popularne staje się palenie marihuany niż haszyszu. W 2006 roku w Europie zabezpieczono około 2,3 mln roślin konopi indyjskich.

Opiaty

Według najnowszych informacji liczba problemowych użytkowników opiatów w UE i Norwegii szacowana jest w przedziale pomiędzy 1,3 a 1,7 mln. Heroina jest odpowiedzialna za największe koszty społeczne i zdrowotne związane z narkotykami w Europie. Najnowsze dane kwestionują wcześniejsze oceny dotyczące powoli polepszającej się sytuacji związanej z heroiną. Można mówić raczej o stabilizacji, ale nie o zmniejszaniu się problemu. Ponadto rekordowa produkcja opium w Afganistanie w 2007 roku spowodowała zaniepokojenie EMCDDA co do potencjalnego efektu domina w przypadku problemu uzależnienia od heroiny w Europie. Dyrektor EMCDDA Wolfgang Götz stwierdził:

Istniejące dowody nie wskazują na gwałtowny wzrost używania heroiny, jak to obserwowano w większości krajów Europy w latach 90. Nie możemy jednak lekceważyć zagrożenia wynikającego z zalewu heroiny dostępnej obecnie na rynkach światowych, zaniepokojenia wywołanego wskaźnikami używania heroiny lub sygnałami ostrzegawczymi dotyczącymi rosnącego problemu opiatów syntetycznych. Musimy zachować czujność. Ale by Europa była gotowa na szybkie reagowanie, należy koniecznie poprawić czułość naszych systemów informacyjnych na zmiany dostępności i używania tych najbardziej szkodliwych substancji.

Według najnowszych danych używanie opiatów (w tym głównie heroiny) stanowi przyczynę leczenia około 60% wszystkich osób, które zgłosiły się do leczenia z powodu używania narkotyków w Europie. Z powodu narkotyków umiera co najmniej 7–8 tys. osób rocznie (w tym około 80% z powodu opiatów), a przedawkowanie narkotyków jest jedną z głównych przyczyn śmierci młodych Europejczyków. Każdego roku w Europie odnotowuje się około 3 tys. nowych przypadków zakażeń HIV związanych z używaniem narkotyków, a kraje zgłaszają, że zazwyczaj ponad 40% osób używających narkotyków w iniekcjach jest zarażonych wirusem zapalenia wątroby typu C. Szczególne zaniepokojenie wywołały badania przeprowadzone w niektórych krajach, które sugerują, że nadal zdarzają się nowe przypadki iniekcyjnego używania opiatów. W Estonii, na Litwie, w Austrii i Rumunii ponad 40% iniekcyjnych użytkowników narkotyków miało poniżej 25 lat. Warto podkreślić, że we wszystkich państwach członkowskich UE oraz w Chorwacji i Norwegii dostępne jest obecnie leczenie substytucyjne, z którego rocznie korzysta około 600 tys. użytkowników opiatów. W latach 2003–2006 liczba konfiskat heroiny wzrosła o ponad 10%. Ogółem szacuje się, że w Europie w 2006 roku konfiskaty heroiny wyniosły 19,4 ton (48200 konfiskat).

W tegorocznym sprawozdaniu jest znacznie więcej informacji dotyczących problemów z opiatami syntetycznymi. Na przykład na Łotwie i w Estonii odnotowuje się wzrastający problem wywołany dostępnością 3-metylofentanylu (fentanylu). Dowodem jest ponad 70 śmiertelnych zatruć tą substancją zarejestrowanych w Estonii w 2006 roku.

Zróżnicowany obraz w przypadku stymulantów

Stymulanty (amfetamina, ecstasy i kokaina) to obecnie drugi po konopiach indyjskich najpowszechniej używany rodzaj narkotyków w Europie. Jednak dane pokazują, że w ramach tej grupy substancji istnieje zróżnicowany obraz pod względem rozpowszechnienia, trendów i zmian na rynku. Według najnowszych danych około 12 mln Europejczyków (w wieku 15–64 lata) próbowało kokainy, około 11 mln amfetaminy, a po ecstasy sięgnęło 9,5 mln. Należy zauważyć, że odnotowujemy stabilizację lub nawet trend spadkowy w używaniu amfetaminy i ecstasy, jednak wzrasta używanie kokainy, ale w niewielkiej liczbie państw. Analizując używanie stymulantów w Europie, widać, że kokaina dominuje obecnie na rynku nielegalnych środków pobudzających w Europie Zachodniej i Południowej. W innych częściach kontynentu jej używanie jest na relatywnie niskim poziomie. W północnej, środkowej oraz wschodniej części Europy, przede wszystkim w krajach, które przystąpiły do UE po 2004 roku, częściej używanym stymulantem jest amfetamina. W przypadku dwóch państw – Czech i Słowacji – głównym stymulantem na scenie narkotykowej jest metaamfetamina.

Według badań prowadzonych wśród populacji generalnej, w ciągu ostatniego roku około 2 mln młodych Europejczyków (w wieku 15–34 lata) próbowało amfetaminy, a około 2,5 mln ecstasy. Wskaźnik używania amfetaminy w ciągu ostatniego roku utrzymuje się na stałym poziomie lub spada, co obserwuje się od 2003 roku. Średnio 1,3% młodych dorosłych używało amfetaminy w ciągu ostatniego roku, a 1,8% sięgnęło po ecstasy. Używanie tej drugiej substancji również utrzymało się na stałym poziomie w skali ostatnich pięciu lat. Przyglądając się sytuacji dotyczącej kokainy, odnotowujemy, że około 3,5 mln młodych Europejczyków (w wieku 15–34 lata) używało kokainy w ciągu ostatniego roku, a około 1,5 mln w ciągu ostatniego miesiąca. W państwach, w których kokaina jest dominującym stymulantem, takich jak: Dania, Hiszpania, Irlandia, Włochy i Wielka Brytania, ostatnie dostępne badania na temat rozpowszechnienia tej substancji wśród młodych mówią o 3–5,5% biorących.

Nadal utrzymuje się trend wzrostowy zgłaszalności do leczenia z powodu problemów z kokainą. W latach 2002–2006 liczba nowych klientów podejmujących takie leczenie wzrosła w Europie z około 13 tys. do prawie 30 tys. W 2006 roku odnotowano około 500 śmiertelnych przedawkowań związanych z używaniem kokainy.

Wykres 2

Wykres 2. Używanie amfetaminy w ciągu ostatnich 12 miesięcy wśród osób w wieku 15–34 lata w krajach europejskich – odsetki badanych

Źródło: http://www.emcdda.europa.eu/stats08/gpstab11

Na wykresie 2. zostały przedstawione wyniki ostatnich dostępnych badań wśród osób w wieku 15–34 lata dotyczące używania amfetaminy w ciągu ostatnich 12 miesięcy w krajach europejskich. Najwyższe odsetki, na poziomie 2% i więcej, odnotowano w Estonii, Wielkiej Brytanii, Łotwie, Danii, Hiszpanii oraz Norwegii. Oprócz krajów skandynawskich, gdzie dominującym stymulantem jest amfetamina, mamy również dwa kraje: Wielką Brytanię oraz Hiszpanię, w których bardziej rozpowszechnione jest używanie kokainy niż amfetaminy. Jednakże te dwa państwa należą do krajów charakteryzujących się dużym natężeniem zjawiska narkomanii, więc nawet odsetki używających mniej popularnego od kokainy stymulanta są relatywnie wysokie.

Wykres 3

Wykres 3. Używanie ecstasy w ciągu ostatnich 12 miesięcy wśród osób w wieku 15–34 lata w krajach europejskich – odsetki badanych

Źródło: http://www.emcdda.europa.eu/stats08/gpstab11

W przypadku młodych dorosłych (15–34 lata) używających ecstasy w ciągu ostatnich 12 miesięcy europejskim liderem są Czechy. Na drugim miejscu jest Wielka Brytania, a następnie Estonia. Pozostałe kraje mają wskaźniki na poziomie poniżej 3% w omawianej grupie wiekowej. Jak widać, Polska jest pod tym względem na jednym z ostatnich miejsc w Europie.

Przemyt kokainy – nowe szlaki: Afryka i Europa Wschodnia

Prawie jedna czwarta kokainy przemyconej w 2007 roku do Europy została przewieziona tranzytem przez Afrykę Zachodnią. W ostatnich latach stała się ona głównym węzłem handlu tą substancją.

Duży wzrost przemytu szlakiem zachodnioafrykańskim uważa się za przyczynę wzrostu dostępności i spadku ceny kokainy w Europie oraz wzmocnienia roli Półwyspu Iberyjskiego jako głównego miejsca wprowadzania kokainy do UE. Według najnowszych danych na 121 ton kokainy skonfiskowanej w Europie w 2006 roku, 28% przechwycono w Portugalii, a 41% w Hiszpanii. Dla porównania, w 2005 roku odsetki te wyniosły odpowiednio 17% i 46%. W 2006 roku dokonano 72 700 zabezpieczeń tej substancji w Europie, z czego ponad połowę w Hiszpanii (58%) i 2% w Portugalii. Ostatnie informacje dotyczące przewozu kokainy przez kraje wschodnioeuropejskie (Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia i Rosja) mogą zwiastować rozwój nowych szlaków przemytu.

Sytuacja w Polsce w obszarze redukcji podaży

Przyjrzyjmy się liczbie przestępstw odnotowanych w Polsce w podziale na następujące substancje: konopie indyjskie, amfetamina, kokaina oraz heroina. Na wykresie 4. przedstawione zostały wybrane przestępstwa z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii dotyczące posiadania (art. 62), udzielania, nakłaniania do użycia (art. 58 i 59) oraz handlu i przemytu narkotyków (art. 55, 56, 57). W 2007 roku odnotowaliśmy spadek liczby przestępstw w przypadku konopi indyjskich, amfetaminy i ecstasy. Należy podkreślić, że w ubiegłym roku spadła liczba wszystkich przestępstw przeciwko ustawie z 70202 w 2006 roku do 63007 w 2007 roku.

Wykres 4

Wykres 4. Liczba przestępstw przeciwko ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii z 1997 i 2005 roku (posiadanie, handel, przemyt, udzielanie, nakłanianie i ułatwianie – art. 55–59 oraz 62 ustawy z 2005 roku) według substancji

Źródło: Dane Komendy Głównej Policji, opracowane przez CINN.

Analizując strukturę przestępstw według substancji, widzimy, że najwięcej ujawniono ich w związku z marihuaną i haszyszem (34662). Jednakże ich liczba w 2007 roku spadła poniżej poziomu z 2005 roku. Na drugim miejscu znalazły się czyny karalne dotyczące amfetaminy, których liczba również spadła w 2007 roku do 19 089. Ale dane w przypadku heroiny i kokainy wskazują na wzrost. Liczba przestępstw z powodu heroiny wzrosła o 21%, a w przypadku kokainy aż o 43%. Policja odnotowała również wzrost ilości skonfiskowanej heroiny i kokainy w 2007 roku. Polska sytuacja wpisuje się zatem w ogólnoeuropejski trend wzrostu liczby ujawnień i ilości skonfiskowanej heroiny i kokainy.

Nowe substancje psychoaktywne w sklepach internetowych

Najnowszy raport informuje, że ponad 200 substancji psychoaktywnych jest reklamowanych w Europie przez sklepy internetowe. Wiele z nich jest celowo reklamowanych jako „legalne dopalacze”, jednakże w niektórych krajach podlegają one tym samym przepisom co kontrolowane narkotyki i może to pociągać za sobą odpowiedzialność karną. Większość zidentyfikowanych sklepów ma siedziby w Wielkiej Brytanii i w Holandii oraz, w mniejszym stopniu, w Niemczech i Austrii. Sprawozdania sugerują, że liczba internetowych sprzedawców detalicznych tych produktów wzrasta i że szybko adaptują się oni do nowych prób kontroli rynku. Do najbardziej rozpowszechnionych substancji sprzedawanych jako „legalne dopalacze” należą: szałwia wieszcza (Salvia divinorum), kratom (Mitragyna speciosa), powój hawajski (Argyreia nervosa), grzyby halucynogenne oraz różnorodne „tabletki imprezowe” („party pills”), sprzedawane jako alternatywa dla ecstasy (MDMA). Często główny składnik syntetycznych „tabletek imprezowych” jest reklamowany jako benzyl piperazyny (BZP), powyższe tabletki mogą zawierać różnorodny materiał roślinny, substancje półsyntetyczne i syntetyczne. Na podstawie oceny ryzyka BZP przeprowadzonej przez EMCDDA w marcu 2008 roku, rada przyjęła decyzję, która daje krajom rok na objęcie tej substancji kontrolą prawną. Niektóre państwa wprowadziły także kontrolę szałwii wieszczej (Salvia divinorum) lub jej składnika aktywnego – Salvinorine A.

Bibliografia

  1. Statistical Bulletin, table GPS11, EMCCDA 2008, www.emcdda.europa.eu/stats08/gpstab11
  2. Stan problemu narkotykowego w Europie – sprawozdanie roczne, EMCDDA, Lizbona 2008.