nadkom. Małgorzata Biskup, kom. Alicja Godyla-Jasicka, podkom. Alina Sowińska

Raport o stanie zagrożenia demoralizacją i przestępczością nieletnich oraz patologiami wśród dzieci i młodzieży w województwie wielkopolskim za rok 2004

1 lutego 2013  
Spis treści pokaż

Raport sporządzono w Wydziale Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu na podstawie:

  • informacji o stanie demoralizacji i przestępczości nieletnich, zebranych przez specjalistów ds. nieletnich Komend Miejskich i Powiatowych Policji;
  • danych statystycznych Komendy Wojewódzkiej Policji.

Przedmowa

Przekazujemy Państwu kolejny „Raport”, opisujący problematykę nieletnich na terenie województwa wielkopolskiego. Opracowanie to jest próbą odpowiedzi na pytania: Jaki jest faktyczny obraz przestępczości nieletnich? Jaka jest skala zagrożenia demoralizacją i patologiami?

Autorzy „Raportu”, przedstawiając przestępczość dokonywaną przez dzieci, starają się także pokazać motywacje, jakimi kierują się nieletni wchodząc w konflikt z prawem.

Nie ograniczamy się jednak wyłącznie do przedstawienia istniejącego problemu. Niniejsza publikacja zawiera również informacje o podjętych przez Policję działaniach profilaktycznych, zmierzających do ograniczenia negatywnych zjawisk wśród dzieci, młodzieży i ich rodzin.

Mamy nadzieję, że niniejszy „Raport” pobudzi do refleksji nad tym, w jaki sposób możemy pomóc dzieciom i młodzieży. Jak powinny działać instytucje, które z nieletnimi pracują. Co możemy wszyscy razem zaproponować i ofiarować młodzieży, by się jej nie bać i mieć świadomość, że są to nasi następcy.

Naczelnik Wydziału Prewencji w Poznaniu

I. Charakterystyka przestępczości nieletnich

1. Rozmiar i struktura przestępczości nieletnich

Miniony rok w województwie wielkopolskim przyniósł spadek ogólnej przestępczości w porównaniu z rokiem poprzednim. W 2004 roku stwierdzono ogółem 117 417 przestępstw, czyli o 3,9% mniej niż w roku 2003. W tym czasie ujawniono 4321 nieletnich sprawców, którym udowodniono popełnienie 6327 czynów karalnych, które stanowiły 5,4% ogółu przestępstw stwierdzonych (wzrost o 1,1%). W porównaniu z 2003 rokiem liczba popełnionych czynów karalnych uległa zwiększeniu o 1269 (z 5058 do 6327) tj. o 25,0%. Liczba nieletnichsprawców czynów karalnych zwiększyła się o 535 (z 3786 do 4321) tj. o wzrost o 14,1%.

Dynamika przestępczości stwierdzonej nieletnich w 2004 r. wyniosła 125,1% (w 2003 r. 115,4%) i jest większa o 9,7%. Udział nieletnich sprawców do ogólnej ilości osób podejrzanych wyniósł 9,5% i zwiększył się o 0,9% w stosunku do roku 2003. Przestępstw o charakterze kryminalnym z udziałem nieletnich stwierdzono 6044 (wzrost w stosunku do ubiegłego roku o 1166 czynów tj. o 23,9%).

W ocenie przestępczości nieletnich na terenie woj. wielkopolskiego należy również zwrócić uwagę na przestępstwa popełnione przez osobę dorosłą przy współudziale nieletniego. Takich czynów w 2004 r. stwierdzono 834.

Czyny karalne nieletnich na tle ogólnej przestępczości oraz liczba nieletnich sprawców do ogólnej liczby osób podejrzanych w latach 2003 i 2004 w Wielkopolsce.

rok przestępstwa sprawcy
przestępstwa stwierdzone ogółem czyny karalne nieletnich % udział nieletnich osoby podejrzane ogółem nieletni sprawcy % udział nieletnich
2003 122.127 5.058 4,2 43.664 3.786 8,6
2004 117.417 6.327 5,4 45.464 4.321 9,5

Pod względem ilości przestępstw stwierdzonych z udziałem nieletnich, województwo wielkopolskie zajęło 4 miejsce w kraju z 9,0% udziałem do ogółu czynów karalnych nieletnich. Czynów takich w 2004 r. stwierdzono w Polsce 70.107 (wzrost o 1,0% w porównaniu do 2003 r.).

Charakterystyka przestępczości nieletnich na terenie woj. wielkopolskiego w 2004 r. wg ich kategorii:

rodzaj przestępstwa przestępstwa stwierdzone, popełnione przez nieletnich udział nieletnich
2003 czyny karalne 2004 czyny karalne wskaźnik dynamiki % do ogółu przestępstw stwierdzonych 2003 nieletni sprawcy 2004 nieletni sprawcy % udział nieletnich do ogółu podejrzanych w roku 2004
2003 2004
Ogółem 5058 6.327 125,1 4,2 5,4 3786 4321 9,5
Zabójstwo 1 1 100,0 1,2 1,6 2 1 1,8
Uszczerbek na zdrowiu 300 395 131,7 25,6 33,1 205 257 32,6
Bójka lub pobicie 216 170 78,7 26,1 22,3 392 432 32,2
Przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu 17 8 47,1 2,2 1,0 9 4 0,8
Zgwałcenia 6 10 166,7 3,7 8,2 7 8 11,4
Rozbój, kradzież rozbójnicza i wymuszenie rozbójnicze 603 870 144,3 20,5 29,9 433 449 32,9
Kradzież z włamaniem 567 656 115,7 2,7 3,5 699 697 25,3
Kradzież cudzej rzeczy 784 891 113,6 3,2 3,8 859 1032 20,1
Fałszerstwo 83 96 115,7 1,5 1,6 55 55 3,1
Ustawa o zapobieganiu narkomanii 1293 1610 124,5 15,9 25,7 238 304 15,4
Razem przestępstwa o charakterze gospodarczym 15 146 973,3 0,1 0,9 5 29 0,6
Przestępstwa drogowe 79 75 94.9 0,6 0,5 73 74 0,4

Tendencję wzrostową czynów karalnych nieletnich stwierdzono w kategoriach:

  • rozboje, wymuszenia rozbójnicze i kradzieże rozbójnicze wzrost o 267 czynów (z 603 do 870) tj. o 44,3%,
  • rozbój z bronią palną lub innym niebezpiecznym przedmiotem wzrost o 5 czynów z (11 do 16) tj. 45,5%,
  • przestępstwa z ustawy o zapobieganiu narkomanii wzrost o 317 czynów (z 1293 do 1610) tj. wzrost o 24,5%,
  • kradzież z włamaniem wzrost o 89 czynów (z 567 do 656) tj. o 15,6%,
  • kradzież samochodu wzrost o 14 czynów (z 15 do 29) tj. o 93,3%,
  • zgwałcenia wzrost o 4 czyny (z 6 do 10) tj. o 66,6%,
  • kradzież cudzej rzeczy wzrost o 107 czynów (z 784 do 891) tj. o 13,6%,
  • przestępstwa o charakterze gospodarczym wzrost o 131 czynów (z 15 do 146) tj. o 873,3%.
  • uszczerbek na zdrowiu wzrost o 95 czynów (z 300 na 395) tj. o 31,7%,
  • fałszerstwo wzrost o 14 czynów (z 84 na 98) tj. o 16,7%,
  • oszustwo i przywłaszczenie gospodarcze wzrost o 7 czynów (z 7 na 14) tj. 100%,
  • przestępstwa komputerowe wzrost o 84 czyny (z 6 na 90) tj. o 1400%.

Spadek liczby czynów karalnych zanotowano w kategoriach przestępstw:

  • bójka lub pobicie – spadek o 46 czynów (z 216 do 170) tj. o 21.3%,
  • przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu – spadek o 9 czynów (z 17 do 8) tj. o 53%,
  • drogowe – spadek o 4 czyny (z 79 do 75) tj. o 5%.

Zestawienie procentowego udziału czynów karalnych nieletnich do ogółu stwierdzonych przestępstw oraz procentowy wzrost lub spadek ujawnionych czynów nieletnich na terenie woj. wielkopolskiego w porównaniu roku 2004 do 2003:

L.P. jednostki woj. wielkopolskiego liczba czynów nieletnich 2004 r. % udział czynów nieletnich do ogółu przestępstw w 2003 r. % udział czynów nieletnich do ogółu przestępstw w 2004 r. % wzrost lub spadek czynów nieletnich w porównaniu roku 2004 do 2003
1 KMP Poznań 2766 3,4 6,1 +65,0
w tym miasto Poznań 2527 3,4 6,7 +77,0
2 KMP Leszno 156 2,4 3,0 +52,9
3 KMP Kalisz 193 5,2 2,8 -46,8
4 KMP Konin 306 4,5 4,7 -1,7
5 KPP Piła 440 7,0 8,1 +13,1
6 KPP Chodzież 123 7,3 9,5 +29,5
7 KPP Czarnków 131 4,5 4,1 -1,5
8 KPP Gniezno 113 3,5 2,8 -11,0
9 KPP Gostyń 63 3,2 4,1 +4,0
10 KPP Grodzisk Wlkp. 61 2,2 7,7 +281,0
11 KPP Jarocin 30 5,6 2,0 -61,5
12 KPP Kępno 75 4,6 4,5 +53,1
13 KPP Koło 61 2,1 1,7 -7,5
14 KPP Kościan 106 2,4 5,5 +116,3
15 KPP Krotoszyn 72 1,9 3,8 +111,8
16 KPP Międzychód 46 7,1 6,0 -30,0
17 KPP Nowy Tomyśl 31 2,4 2,6 +6,9
18 KPP Oborniki 71 3,7 1,2 +26,8
19 KPP Ostrów Wlkp. 140 2,8 3,0 +15,7
20 KPP Ostrzeszów 35 3,4 2,9 -7,9
21 KPP Pleszew 44 8,7 3,4 -60,0
22 KPP Rawicz 65 9,1 6,8 -36,9
23 KPP Słupca 118 5,8 9,3 +40,5
24 KPP Szamotuły 65 3,4 2,6 -22,6
25 KPP Śrem 181 3,8 15,7 +151,4
26 KPP Środa Wlkp. 98 8,3 8,0 -32,0
27 KPP Turek 115 3,9 5,8 +18,5
28 KPP Wągrowiec 109 6,6 5,5 -27,8
29 KPP Wolsztyn 152 7,1 6,1 +34,5
30 KPP Września 94 5,8 5,1 0,0
31 KPP Złotów 267 7,6 12,6 +64,8

W roku 2004 na terenie podległym KWP Poznań w 18 jednostkach Policji stwierdzono wzrost ujawnionej przestępczości nieletnich w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego.

Znaczący wzrost ujawnionych czynów karalnych nieletnich odnotowano m.in. w:

  • KMP Poznan – 2766 czynów karalnych, wzrost o 1090 czynów, tj. o 65,0%
  • w tym miasto Poznań – 2527 czynów karalnych, wzrost o 1100 czynów, tj. o 77,0%
  • KMP Leszno – 156 czynów karalnych, wzrost o 54 czyny, tj. o 52,9%
  • KPP Piła – 440 czynów karalnych, wzrost o 57 czynów, tj. o 13,1%
  • KPP Grodzisk Wlkp. – 61 czynów karalnych, wzrost o 45 czynów, tj. o 281,2%
  • KPP Kościan – 106 czynów karalnych, wzrost o 57 czynów, tj. o 116,3%
  • KPP Śrem – 181 czyny karalne, wzrost o 109 czynów, tj. o 151,3%

Czyny karalne – wykroczenia z udziałem nieletnich stwierdzone na terenie województwa wielkopolskiego w 2004 r.

Charakteryzując przestępczość nieletnich należy zwrócić uwagę na wzrastającą w stosunku do roku ubiegłego liczbę wniosków sporządzonych na nieletnich sprawców czynów karalnych, które były wykroczeniami określonymi przez ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich.

W 2004 roku na terenie województwa wielkopolskiego policjanci sporządzili 1177 wniosków o ukaranie nieletnich. W porównaniu do roku ubiegłego ich liczba wzrosła o 131 (z 1046 do 1177) tj. o 12,5%.

Zwiększeniu uległa liczba nieletnich sprawców wykroczeń o 251 (z 1189 do 1440) tj. o 21,1%. Na ogólną liczbę 1177 sporządzonych wniosków o ukaranie nieletnich, 965 dotyczyło wykroczeń przeciwko mieniu tj. 81,9% ogółu.

Najwięcej wniosków w sprawach o wykroczenia stwierdzonych z udziałem osoby nieletniej sporządzili policjanci z:

  1. KMP Poznań – 332
  2. KMP Kalisz – 96
  3. KMP Leszno – 69
  4. KMP Konin – 62
  5. KPP Kościan – 56

Czyny karalne popełnione przez nieletnich do 13 roku życia

W 2004 r. 298 nieletnich z tej kategorii wiekowej popełniło 138 czynów. W porównaniu do ubiegłego roku stwierdzono wzrost liczby sprawców o 77 (z 221 do 298) tj. o 34,8% oraz wzrost liczby stwierdzonych czynów karalnych o 20 (z 118 do 138) tj. 16,9%.

Sposób działania wielu nieletnich świadczy o wysokim stopniu ich demoralizacji. Obniżenie się granicy wieku nieletnich sprawców jest szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem społecznym, wymagającym natychmiastowych przedsięwzięć z zakresu prawa, wychowania i resocjalizacji, w celu zahamowania bądź ograniczenia negatywnych zachowań dzieci.

Zestawienie obrazujące charakterystykę czynów karalnych popełnionych przez nieletnich do lat 13 w porównaniu do ubiegłego roku:

2003 2004
kradzież z włamaniem 14 10
kradzież cudzej rzeczy 16 22
rozbój, kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze 11 14

Proces demoralizacji nieletnich poniżej 13 roku życia świadczy o braku odpowiedniej opieki w stosunku do dziecka, o zaniedbaniach wychowawczych w rodzinie, braku szybkiej reakcji ze strony szkoły oraz przedstawicieli instytucji odpowiedzialnych za wspomaganie rodziny w procesie wychowawczym. Popełnienie czynu karalnego przez dzieci poniżej 13 roku życia jest najczęściej przejawem trwającego przez dłuższy czas procesu niewydolności wychowawczej z ich strony.

Miejscowość – miejsce popełnienia czynu karalnego

Zdecydowaną większość czynów karalnych popełnionych przez nieletnich ujawniono w aglomeracjach miejskich tj. 5281 czynów (83,4%) – na wsi 1046 czynów.

Zestawienie wybranych kategorii czynów karalnych nieletnich z podziałem na miejsce ich popełnienia miasto – wieś:

Wybrane kategorie przestępstw Stwierdzone przestępstwa nieletnich Liczba przestępstw nieletnich stwierdzonych w mieście Liczba przestępstw nieletnich stwierdzonych na wsi
Kradzież z włamaniem 656 495 161
Kradzież cudzej rzeczy 891 647 194
Rabunek, wymuszenie rozbójnicze 870 720 150
Ustawa o zapobieganiu narkomanii 1610 1479 131
Przestępstwa drogowe 75 42 33

Jednostki, w których zanotowano znaczący wzrost ujawnionych czynów karalnych nieletnich (dot. tylko miasta Poznania)

Poznań – 2527 czynów karalnych, wzrost o 1100 czynów. Na szczególną uwagę związaną z prowadzonym rozpoznaniem i ujawnianiem przestępczości nieletnich na terenie miasta Poznania zasługują jednostki podległe KMP Poznań:

Komisariat Policji Poznań Jeżyce – 709 czynów karalnych (491 w 2003r.), wzrost o 44,3%

Komisariat Policji Poznań Północ – 826 czynów karalnych (206 w 2003 r.), wzrost o 300,9%

Komisariat Policji Poznań Grunwald – 264 czynów karalnych (208 w 2003 r.), wzrost o 26,9%

Niewątpliwy wpływ na dokonywanie przestępstw przez osoby nieletnie w aglomeracjach miejskich ma występująca anonimowość, brak kontroli ze strony dorosłych oraz ograniczone kontakty sąsiedzkie. Obiektami działań przestępczych nieletnich w przypadku włamań i kradzieży były z reguły sklepy, mieszkania, hurtownie, samochody, bazary, środki komunikacji miejskiej, supermarkety, szkoły, domki letniskowe, bufety, bary.

Obiekt i miejsce przestępstwa stwierdzonego z udziałem osoby nieletniej – liczba czynów karalnych

  • szkoła podstawowa, gimnazjum 920
  • szkoła zawodowa, średnia 66
  • ulica, droga 1526
  • mieszkanie 539
  • obiekt handlowy 171
  • samochód 120
  • domek letniskowy 102
  • piwnica, strych 46

Miejscem szczególnie narażonym na przestępczość nieletnich w 2004 r. były szkoły (podstawowe i gimnazja), w których stwierdzono następujące ilości przestępstw z ich udziałem:

  • 297 rozbojów, kradzieży rozbójniczych i wymuszeń
  • rozbójniczych (223)
  • 86 kradzieży cudzej rzeczy (95)
  • 35 kradzieży z włamaniem

Przedmiotem przestępstwa były artykuły spożywcze, alkohol, papierosy, pieniądze, sprzęt radiofoniczny, elektroniczny, komputerowy, telefony komórkowe, rowery, samochody, odzież, biżuteria itp.

Nieletni sprawcy zazwyczaj dokonywali włamań do obiektów poprzez np. wybicie szyby w samochodzie, odciągnięcie drzwi za pomocą łomu, całkowite uszkodzenie zamka w drzwiach, zerwanie kłódek, wyłamanie drzwi czy uszkodzenie krat zabezpieczających drzwi czy okna, wybicie witryn sklepowych.

Rozbojów dokonywali grożąc pobiciem, spaleniem odzieży itp. Posiadanie narkotyków najczęściej marihuany i amfetaminy tłumaczyli, iż chwilę przed zatrzymaniem dostali paczuszkę od nieznanej osoby i nie wiedzieli co ona zawiera. Uszkodzeń parkometrów dokonywali przy użyciu kapsli od piwa.

Kradzieże dokonywane w dużych marketach polegały na zmianie metek na artykuł o znacznie niższej cenie.

Włamań mieszkaniowych dokonywano przede wszystkim przy pomocy dopasowanych kluczy, bądź kluczy właściwych, w posiadanie których weszli w sposób nielegalny.

Takie czyny jak wymuszenia rozbójnicze, bójki i pobicia, uszczerbek na zdrowiu cechował bezpośredni, brutalny atak na osobę, w wyniku czego narażone było jej życie bądź zdrowie.

Przedmiot przestępstwa, którego zaboru dokonała osoba nieletnia – liczba czynów karalnych:

środki odurzające 1505
pieniądze, karty płatnicze 841 (612)
telefony komórkowe 532 (324)
sprzęt RTV, fotograficzny, muzyczny 332 (120)
rower 164 (82)
samochód 100
wyroby tytoniowe i spirytusowe 103

Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu z udziałem osoby nieletniej

W roku 2004 stwierdzono 577 (535) czynów nieletnich skierowanych przeciwko życiu i zdrowiu tj. o 42 czyny więcej niż w 2003 r. – wzrost o 7,8% oraz wzrost liczby sprawców nieletnich o 78 (z 620 do 698) tj. o 12,5%.

Należy zaznaczyć, że sposób działania sprawców w dokonywaniu przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu nacechowany był bezwzględnym, agresywnym, brutalnym często wręcz sadystycznym zachowaniem. Wśród różnych rodzajów przemocy szczególne zaniepokojenie budzi typ agresji, na którą narażony może być każdy przypadkowy człowiek (w tym często dziecko) nie znajdujący się w konflikcie ze sprawcą i nie prowokujący w żaden sposób agresywnej reakcji.

Największe zagrożenie przestępstwami przeciwko życiu i zdrowiu z udziałem osoby nieletniej stwierdzono na terenie działania następujących jednostek Policji:

jednostka Policji czyny karalne z udziałem nieletniego w 2004 r czyny karalne z udziałem nieletniego w 2003 r.
KMP Poznań 231 205
KPP Piła 83 84
KPP Gniezno 16 26
KPP Września 12 24
KMP Leszno 12 24
KMP Kalisz 10 21

Na ogólną liczbę 2207 stwierdzonych przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu na terenie województwa wielkopolskiego, czynów nieletnich stwierdzono 577, co stanowi 26,1% ogółu przestępstw w tej kategorii. Udział nieletnich sprawców (698) do ogółu dorosłych podejrzanych w tej grupie przestępstw wyniósł 30,7%.

2. Charakterystyka nieletnich sprawców

Nieletni sprawcy czynów karalnych to głównie uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Sprawcy czynów karalnych w 65 przypadkach nie uczyli się i nie pracowali. Dominującą grupę stanowili nieletni od 14 do 16 roku życia, głównie chłopcy sprawiający problemy wychowawcze, powtarzający klasy, wagarowicze, uciekinierzy z domów rodzicielskich, placówek opiekuńczo – wychowawczych i zakładów poprawczych. Było ich 3846.

Dziewczęta, których odnotowano 355, podobnie jak chłopcy dokonywały przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz przeciwko mieniu. Najczęściej współuczestniczyły w działalności przestępczej z chłopcami. Dokonywały także przestępstw w grupie jednorodnej w odniesieniu do płci. Ich sposób działania był również często brutalny, agresywny, bezwzględny.

Na ogólną liczbę 6327 czynów karalnych nieletnich stwierdzonych w 2004 r. dokonali je nieletni działając w różnych konfiguracjach osobowych, i tak:

indywidualnie 4887 (3816)
dwóch nieletnich 845 (817)
w grupie nieletnich 577 (409)
dorosłego i nieletniego 10 (408)

Niepokojącym zjawiskiem jest udział nieletnich sprawców, którzy popełnili czyny karalne indywidualnie. W 2004 r. stwierdzono 77,2% czynów karalnych popełnionych indywidualnie przez nieletniego. Na wzrost udziału sprawców czynów karalnych działających indywidualnie mają wpływ między innymi następujące czynniki:

  • poczucie pewności, że w przypadku indywidualnego działania nikt nie dowie się o dokonanym czynie,
  • sprawca nie musi się dzielić łupem z kolegami,
  • w przypadku zatrzymania sprawca nie ujawnia kolegów z grupy przyjmując odpowiedzialność na siebie (nie chce być „kapusiem”).

Grupy nieletnich sprawców w większości przypadków powstają z reguły na czas popełnienia czynu. Formowanie grupy następuje wskutek podobieństw środowiskowych: wspólna szkoła, miejsce zamieszkania, wspólne spędzanie czasu wolnego. Początkowo celem tworzenia się grup są wspólne zabawy oraz próba zdobycia siłą przewagi nad słabszymi, czy bardziej uległymi. Niestety często zdarza się, że dzieci przejmują agresywne wzorce (często od dorosłych) jako swoje własne i stosują je w praktyce.

Są one też konsekwencją nawiązanych wcześniej kontaktów podczas pobytu w zakładzie wychowawczym, poprawczym, schronisku dla nieletnich czy też w pogotowiu opiekuńczym. Często są skutkiem oddziaływania osób dorosłych i młodocianych przestępców na nieletnich, o czym świadczą grupy mieszane. Należy stwierdzić, że jest to zjawisko bardzo niepokojące, bowiem działalność przestępcza w grupach z osobą dorosłą, będącą „autorytetem” dla nieletniego, powoduje szybkie pogłębienie się procesu demoralizacji, a w związku z tym zmniejszają się szanse na ich resocjalizację.

Duży wpływ na zachowanie i postępowanie nieletnich wchodzących w konflikt z prawem mają również filmy telewizyjne, kinowe i gry komputerowe nacechowane scenami przemocy i agresji. Nieletni niejednokrotnie przejmują gotowe wzorce negatywnych zachowań, które są w nich propagowane.

Nieletni dokonywali czynów karalnych najczęściej na ulicach, w szkołach i ich rejonach, przed obiektami handlowymi, salonami gier, w okolicach dworców, przystanków komunikacji miejskiej, pasaży spacerowych. Polegały one często na groźbach użycia siły, w trakcie których wykorzystywane były broń gazowa, noże, kastety i inne niebezpieczne narzędzia czy przedmioty.

W 2004 r. nieletni sprawcy dokonali przestępstw na szkodę 758 małoletnich. Najczęściej nieletni sprawcy dokonywali czynów karalnych na rówieśnikach między innymi w takich kategoriach przestępstw jak:

  • uszczerbek na zdrowiu – 109 pokrzywdzonych
  • bójka lub pobicie – 60 pokrzywdzonych
  • groźby karalne – 137 pokrzywdzonych

Nieletni atakowali stosując przemoc i siłę fizyczną, często osoby znajdujące się w stanie nietrzeźwym, kobiety, osoby niepełnosprawne, młodsze dzieci. Większość czynów popełniali w miejscu zamieszkania. Pozostałe czyny popełniono na terenach sąsiadujących z miejscem zamieszkania, a tylko nieliczne w miejscowościach znacznie oddalonych.

Do bodźców determinujących przestępczość nieletnich, a występujących niezmiennie od kilku lat zaliczyć należą:

  • chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych,
  • zaimponowanie innym nieletnim,
  • namowa kolegów bądź dorosłych osób,
  • chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych,
  • powielanie wzorców i zachowań mających źródło w domu rodzinnym,
  • poczucie bezkarności,
  • ciekawość, czy się uda,
  • niekontrolowana agresja.

Powrót nieletniego do przestępstwa jest sygnałem postępującej demoralizacji. W roku 2004 na terenie woj. wielkopolskiego ujawniono 394 nieletnich, którzy ponownie weszli w konflikt z prawem.

Na ogólną liczbę 6327 czynów karalnych, nieletni popełnili je, będąc pod wpływem;

alkoholu 190 (323)
środka odurzającego 10 (6)
narkotyku 2

Charakteryzując obraz nieletniego sprawcy czynu karalnego należy stwierdzić, że jest to, już od kilku lat, człowiek szybki, zdecydowany, nieobliczalny, dosyć dobrze zorganizowany, brutalny w działaniu, kalkulujący ryzyko i zyski, pewny siebie, nietolerancyjny, okrutny.

Przykłady spektakularnych spraw z udziałem nieletnich

KPP Ostrów

W listopadzie 2004 roku trzech nieletnich w wieku 8-11 lat przy użyciu noży dokonało wymuszeń rozbójniczych na siedmiu małoletnich w wieku 9-11 lat. Sprawcy przykładając nóż do gardła pokrzywdzonym, żądali wydania pieniędzy. Zdarzenia miały miejsce w rejonie szkoły.

KPP Rawicz

W lipcu 2004 roku KPP w Rawiczu została powiadomiona przez jednego z mieszkańców o kradzieży impulsów telefonicznych na kwotę 1329,63 zł. Podczas trwania czynności operacyjno-procesowych, polegających między innymi na szczegółowej analizie billingów rozmów telefonicznych, ustalono, że w maju i czerwcu br. dwóch nieletnich mieszkańców Rawicza lat 14 i 15 (wcześniej nie notowani), otwierało dorobionym kluczem skrzynki telefoniczne i po odizolowaniu przewodów podłączało do nich telefony zakupione na aukcji internetowej Allegro. Łączyli się z numerem 0-700…., 0-300…., dokonując doładowania kart „POP” jednego z operatorów telefonii komórkowej.

Ustalono też, iż ci sami nieletni uruchomili jeszcze w ten sposób inne impulsy telefoniczne na rachunek 6 abonentów o łącznej wartości 3638,83 zł.

O takim sposobie podłączania się do abonentów sieci telefonicznej dowiedzieli się z Internetu. Jak wyjaśnili w trakcie przesłuchań, gdy kradli impulsy telefoniczne to w programie telewizyjnym „Uwaga” mówiono o takim procederze. Chcąc w ten sposób zarobić pieniądze, dali ogłoszenie w Internecie, że doładowują karty „setki” za 50 zł. Mieli klientów między innymi z Krakowa i Łomży. Jednak nie byli w stanie zrealizować wszystkich zamówień na doładowywanie kart, gdyż przy jednorazowym połączeniu się z numerem 0-300…, można było doładować kartę na kwotę 20 zł. Dlatego też pięciokrotnie musieli łączyć się z tym numerem, aby w całości doładować kartę i zrealizować zamówienie. Było to niebezpieczne z tego względu, iż mogli zostać zauważeni przez mieszkańców bloku, w którego piwnicy znajdowała się skrzynka telefoniczna. Z uwagi na to, że mieli reklamacje na swoje „usługi”, zaprzestali doładowywania kart.

KP Poznań-Jeżyce

Nieletni przebywający na ucieczce z miejsca prawnej izolacji dopuścił się 40 czynów karalnych tj. kradzieże, kradzieże z włamaniem w tym kradzież pojazdu.

KP Poznań Stare Miasto

Nieletni lat 16 usiłował pozbawić życia ojca swojej dziewczyny poprzez uderzenie pokrzywdzonego nożem w brzuch, lecz zamierzonego celu nie osiągnął wobec uchylenia się mężczyzny. Ponadto groził pozbawieniem go życia trzymając nóż w ręce. Nieletni był uprzednio notowany za dokonywanie rozbojów, groźby karalne i zmuszanie do określonego zachowania. Obecnie nieletni przebywa w Zakładzie Poprawczym.

Nieletni lat 16 przykładając nóż do klatki piersiowej brata groził mu pozbawieniem życia. Dzień później pozbawieniem życia groził ojcu oraz znajomej kobiecie. Notowany wcześniej za kradzieże, nie realizował obowiązku szkolnego. Obecnie przebywa w Schronisku dla Nieletnich.

Nieletni lat 12 w ciągu trzech kolejnych dni w okolicy szkoły dokonywał rozbojów, wymuszeń rozbójniczych, zmuszał do określonego zachowania małoletnich w wieku 10 – 12 lat. Chłopak przebywał na ucieczce z ośrodka szkolno – wychowawczego. Był przy tym agresywny i bezwzględny.

KP Poznań-Grunwald

Zatrzymano grupę pięciu nieletnich w wieku 14 – 17 lat oraz 17 – latka, którzy napadali na ludzi na terenie miasta Poznania. Schemat działania był każdorazowo podobny. Sprawcy upatrywali wcześniej ofiary i w dogodnym miejscu napadali na nie bijąc, zastraszając i kradnąc cenne przedmioty. W wyniku podjętych czynności policjanci odzyskali część mienia skradzionego przez rozbójników.

KP Poznań-Wilda

W listopadzie br. na ulicy Hetmańskiej został potrącony przez samochód 17-letni chłopak. Wracał on ze swoim kolegą ze szkoły do domu. Wysiedli na przystanku autobusowym na Drodze Dębińskiej i weszli schodami na przystanek tramwajowy znajdujący się na wiadukcie ulicy Hetmańskiej. Tam podeszło do nich pięciu młodych mężczyzn, którzy chcieli im ukraść telefony komórkowe. Doszło do szarpaniny, kłótni i bójki. 17 – letni Krzysztof Ś. wyrwał się napastnikom, uciekając przed nimi wbiegł na jezdnię i został śmiertelnie potrącony przez samochód. Funkcjonariusze zatrzymali wszystkich podejrzanych. Zarówno ofiara jak i sprawcy to uczniowie z tej samej szkoły średniej.

Przykłady przemocy w szkole ze szczególnym uwzględnieniem tzw. „fali”

Na terenie województwa zanotowano kilka przypadków przemocy w szkole.

KPP Oborniki

Czworo uczniów II klasy gimnazjum przez okres całego roku szkolnego znęcało się nad uczniem swojej klasy poprzez bicie (wymierzanie kar tzw. lepy, karczycha) wyśmiewanie. Znęcanie te miało miejsce na oczach całej klasy a także uczniów innych klas. Komenda o fakcie została poinformowana przez dyrekcję szkoły, ale dopiero w momencie gdy nieletni trafił do szpitala, a lekarz oświadczył iż obrażenia jakich doznał mogą być wynikiem działań uczniów tej klasy.

KPP Czarnków

Nieletni lat 15 na terenie Gimnazjum zmuszał do określonego zachowania małoletniego kolegę z tej samej szkoły (mierzenie za pomocą główki zapałki chodnika). Za niewykonanie groził pobiciem.

Trzej nieletni – uczniowie Gimnazjum działając wspólnie i w porozumieniu zmuszali do określonego zachowania małoletniego ucznia tej szkoły każąc mu m.in. nosić tornistry, zapinać kurtki itp. Za niewykonanie poleceń grozili pobiciem lub dokonywali pobić.

II. Opis zjawisk patologicznych występujących wśród dzieci, młodzieży i w rodzinie oraz działania podjęte przez Policję w celu zminimalizowania wymienionych zjawisk

1. Alkoholizm

Do podstawowych uwarunkowań zjawiska alkoholizmu zaliczyć należy spadek stopy życiowej dużej grupy społeczeństwa spowodowany głównie bezrobociem i niskim wynagrodzeniem za pracę, powstające na tym tle konflikty rodzinne oraz ucieczkę przed trudną rzeczywistością.

Analizy rynku wyrobów alkoholowych w Polsce pokazują, że z roku na rok zwiększa się konsumpcja alkoholu zarówno wśród osób dorosłych, jak i młodzieży w wieku 13-17 lat. Wpływ na taką sytuację mają m.in. wysoka stopa bezrobocia, łatwy dostęp do alkoholu, wpływ środków masowego przekazu, konflikty rodzinne, brak perspektyw na przyszłość i możliwości samorealizacji, niepowodzenia w życiu osobistym, zawodowym i szkolnym, presja otoczenia, szczególnie rówieśników, z których wielu pije systematycznie, brak prawdziwych autorytetów i wzorców. Alkohol postrzegany jest jako najłatwiejsza forma „zabicia” wolnego czasu. Niepokojącym zjawiskiem jest moda na picie alkoholu.

W celu przeciwdziałania zjawisku alkoholizmu Policja wielkopolska podejmowała różnorodne działania profilaktyczne. Głównie w oparciu o własne programy profilaktyczno – edukacyjne np. ”Bezpieczna Szkoła”, „Z Pyrkiem bezpieczniej”, „Uwaga zagrożenie”. Wiele działań przeprowadzono w porozumieniu z innymi instytucjami, z którymi między innymi realizowano programy Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych „Alkohol kradnie wolność”, a także „Dziękuję NIE”, „Spójrz Inaczej, Odczuwaj, Ufaj, Mów”, „Nasze Spotkania”, „Zachowaj Trzeźwy Umysł”. Realizacja tych programów polegała m.in. na ujawnianiu osób, które nie potrafią same sobie poradzić z problemem alkoholizmu oraz udzielaniu im niezbędnej pomocy i wsparcia np. poprzez wskazanie miejsc i instytucji, które zajmują się tym zagadnieniem.

W 2004 roku na terenie działania KWP w Poznaniu przeprowadzono czterokrotnie wzmożone działania prewencyjne ukierunkowane na kontrolę miejsc spożywania alkoholu i przestrzegania zakazów jego podawania młodzieży. Działania profilaktyczno – edukacyjne prowadzone były głównie w szkołach.

Celem ograniczenia patologii alkoholowej szczególnie wśród dzieci i młodzieży wykorzystywane były materiały edukacyjne w postaci informatorów dla rodziców i nauczycieli pod nazwą ”Zagrożenie”. W informatorach umieszczano wybrane przepisy z Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz wykazy grup samopomocowych.

Podejmowane przedsięwzięcia i uzyskane wyniki w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi.

  1. Liczba przeprowadzonych akcji ogółem – 1429
    • w tym z udziałem innych podmiotów / Urzędu Karno Skarbowego, Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych itd./ – 418
  2. Stwierdzone przypadki nielegalnej produkcji spirytusu /wyrobów spirytusowych – 7
    • zabezpieczono (odpowiednio w litrach / sztukach)
    • bimber – 20
    • zacier – 24
    • aparatura – 5
  3. Naruszenie zakazu sprzedaży/podawania napojów alkoholowych:
    • liczba stwierdzonych przestępstw z art. 43 ust. 1, 2 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości… ogółem – 180.
    • liczba ujawnionych miejsc nielegalnego handlu alkoholem ogółem – 463, w tym:
      • w placówkach handlowych i gastronomicznych – 227
      • w innych miejscach – 236
  4. Zabezpieczono (w litrach)
    • wódka – 1672
    • spirytus – 4329
    • wino – 100
    • piwo – 1152
  5. Naruszenie zakazu spożywania / nabywania alkoholu na podstawie art. 431 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości – ogółem 3446
  6. Liczba sporządzonych wniosków o cofniecie zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych – ogółem – 66
    • w tym za sprzedaż osobom do 18 roku życia – 54
  7. Ujawniono nietrzeźwych nieletnich – 773
  8. Izolowano nietrzeźwych z miejsc publicznych – ogółem 14 961, w tym doprowadzono:
    • do izb wytrzeźwień – ogółem 11 839
    • w tym nieletni – ogółem 159, z czego
      • chłopcy – 150
      • dziewczęta – 9
    • do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych do wytrzeźwienia – 3 176
    • do placówek służby zdrowia – 2 430
    • do miejsca zamieszkania – 5 741
  9. Podejrzani pod wpływem alkoholu – 13.829

W celu ograniczenia zjawiska alkoholizmu na terenie podległym KWP w Poznaniu podejmowane są działania przez specjalistów prewencji kryminalnej, specjalistów ds. nieletnich i dzielnicowych. Prowadzone są w formie akcji zmierzających do ujawnienia nielegalnej sprzedaży alkoholu, prowadzenia spotkań i prelekcji, uświadamianie szkodliwości spożywania alkoholu.

Funkcjonariusze realizujący problematykę przeciwdziałania alkoholizmowi i likwidowania jego skutków na bieżąco współpracują z Gminnymi Komisjami Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, biorą udział we wprowadzaniu nowych programów, mają wpływ na podział budżetu komisji na potrzeby szkoleń, uczestniczą w szkoleniach. Dzielnicowi uczestniczą w spotkaniach Rad Osiedli, gdzie wspólnie z mieszkańcami próbują rozwiązać powstające problemy. W niezbędnych sytuacjach kierowane są wnioski do GKRPA o skierowanie osób na leczenie odwykowe. Problemy socjalne kobiet związane z rodzinnymi konfliktami o podłożu alkoholowym rozwiązywane są przy współpracy z fundacją Pomocy Samotnej Matce „Pro-Vita”. Ponadto prowadzone są wspólne patrole z pracownikami GKRPA w celu kontroli placówek sprzedających i podających alkohol. Występuje ścisła współpraca z Gminnymi Ośrodkami Pomocy Społecznej, które oferują fachową pomoc rodzinom uzależnionym. Specjaliści z KMP w Poznaniu współpracują z zespołem lekarzy rodzinnych Pro-familia, którzy oferują pomoc medyczną i jako jedni z pierwszych w czasie konfliktu z pacjentem mają możliwość stwierdzenia oznak przemocy wobec członków rodzin, stosowanej przez osoby uzależnione od alkoholu. Kontynuowana była współpraca z samorządami terytorialnymi, ośrodkami pomocy społecznej i koordynatorem ds. uzależnień Urzędu Marszałkowskiego. Prowadzone są punkty konsultacyjne dla osób uzależnionych. Na terenie Poznania istnieje całodobowe centrum pomocy rodzinom – Punkt Interwencji Kryzysowej, który udziela również wszelkiej pomocy osobom dotkniętym tym problemem. Od października 2003r. funkcjonuje w Poznaniu Policyjny Punkt Pomocy Ofiarom Przestępstw. W punkcie dyżurują policjanci oraz wolontariusze (studenci prawa, pedagogiki, resocjalizacji). Z porad policjantów również w powyższym zakresie korzystać mogą nie tylko mieszkańcy Poznania i powiatu poznańskiego, lecz także osoby zainteresowane z województwa wielkopolskiego.

2. Narkomania

W 2004 r. w skali województwa wielkopolskiego wszczęto 1274 dochodzenia i śledztwa związane z narkomanią, wskaźnik dynamiki wyniósł 111,5. Stwierdzono 6269 przestępstw – wskaźnik dynamiki 77,3. Wykryto 6176 przestępstw, wskaźnik wykrywalności 98,5. Ustalono 1969 osób podejrzanych o przestępczość narkotykową, skierowano 1648 wniosków o sporządzenie aktu oskarżenia. W 149 przypadkach oskarżono sprawców przestępstw narkotykowych. Największą ilość dochodzeń i śledztw odnotowano w dużych aglomeracjach, takich jak:

  • Poznań – 487
  • Konin – 103
  • Piła – 85
  • Ostrów Wlkp. – 59
  • Kalisz – 56

W ocenianym okresie odnotowano 1.610 czynów karalnych związanych z przestępczością narkotykową popełnionych przez 304 nieletnich. Do nowych zjawisk narkotykowych zaliczyć można odurzanie się przez nieletnich nasionami bielunia (dziędzierzawy), które oferowana są na stronach internetowych, oraz łączenie tabletek przeciwbólowych z alkoholem, najczęściej z piwem. Przedział wiekowy nieletnich używających narkotyki oscyluje pomiędzy 15 a 17 rokiem życia. Odnotowano również pojedyncze przypadki pierwszych kontaktów z narkotykami uczniów szkół podstawowych – przed ukończeniem 13 roku życia. Najczęściej ujawniane przestępstwa z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, to posiadanie narkotyków oraz ich rozprowadzanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Do najbardziej popularnych narkotyków należą: marihuana, haszysz oraz amfetamina i ekstazy. Sukcesywnie zwiększa się grupa policjantów posiadających podstawową wiedzę nt. zjawiska narkomanii. Liczba zajęć z zakresu narkomanii przeprowadzona przez specjalistów do spraw patologii w 2004 roku z policjantami pionu prewencji, ruchu drogowego i kryminalnego wyniosła 121. Swoją wiedzę policjanci przekazują również podczas spotkań z młodzieżą, nauczycielami i rodzicami. Zakres tematyczny obejmuje przede wszystkim charakterystykę czynów zabronionych wymienionych w Ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, uprawnień Policji, sposobu kontaktu z Policją w celu przekazywania informacji o narkotykach. Omawiając tą problematykę funkcjonariusze korzystają z podstawowych aktów prawnych tj. Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, Kodeksu karnego, Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. W trakcie spotkań przekazywano materiały informacyjno-edukacyjne o treści antynarkotykowej np. ulotki, broszury pt. „Zagrożenia”. Wykorzystano także materiały filmowe jak: „Marihuana”, „Epitafium dla narkomana”, „Jak leki i narkotyki wpływają na nasz organizm”. W trakcie spotkań słuchacze mieli również możliwość zapoznania się z atrapami narkotyków i testerami do wykrywania substancji psychoaktywnych.

Szkolenia w zakresie narkomanii prowadzone były w oparciu o takie programy profilaktyczno-edukacyjne, jak: Uwaga zagrożenie, Bezpieczna szkoła – program realizowany wśród uczniów od wielu lat. Obecnie stworzony został przez wydział prewencji KWP w Poznaniu program „Z Pyrkiem bezpieczniej” – adresatami jego są uczniowie klas najmłodszych. Program promuje bezpieczne zachowania i pozwala na wyrobienie właściwego stosunku dzieci do w/w zagadnienia. Zadania edukacyjne prowadzą policjanci wspólnie z nauczycielami. W ramach koordynacji działań dla funkcjonariuszy KMP w Poznaniu realizujących spotkania z różnymi grupami społecznymi przygotowano wytyczne dotyczące obszarów tematycznych, w których winni się poruszać. Z uwagi na charakter wykonywanej przez policjantów pracy należy skupić się na prawnym aspekcie zjawiska narkomanii i odpowiedzialności prawnej nieletnich, jak również odpowiedzialności karnej dorosłych.

Do ciekawszych inicjatyw z zakresu profilaktyki narkotykowej zaliczyć można:

  • przeprowadzenie konkursu przez KPP Kościan na zaprojektowanie i przedstawienie krótkiej formy na kasecie wideo ( do 12 min.) dotyczące problematyki związanej z konsekwencjami zażywania środków odurzających, a także alkoholizmu. Relacje z finału konkursowego pojawiły się także w telewizji ogólnopolskiej,
  • zorganizowanie przez KPP Ostrów Wlkp.- w ramach programu Uwaga zagrożenie happeningu profilaktycznego pt. „Sąd nad marihuaną” – głównymi aktorami w tym przedsięwzięciu była młodzież,
  • konkurs (KMP Konin) na plakat pt. „Ty wybierasz” dla uczniów szkół gimnazjalnych – z początkiem roku szkolnego 2004/2005 został przekazany do szkół podstawowych i gimnazjalnych – 200 sztuk,
  • VII turniej wiedzy prewencyjnej (KPP Złotów) „Prewencja na wesoło” swym zasięgiem objął 14474 uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych. W ramach Turnieju przekazywano wiedzę z zakresu patologii narkotykowej i alkoholowej,
  • opracowanie i wdrożenie do realizacji przez KPP Czarnków „Harmonogramu działań zapobiegawczych z użyciem psa do wykrywania narkotyków w latach 2004/2005”. Działania realizowane są na terenie szkół gimnazjalnych,
  • konkurs na zorganizowanie w szkole dnia o tematyce zapobiegania narkomanii i środków uzależniających – adresowany do uczniów szkół gimnazjalnych i średnich (KPP Czarnków),
  • konkurs na napisanie Listu do przyjaciela o tematyce zapobiegania narkomanii i środków uzależniających przez uczniów szkół gimnazjalnych i średnich. Na konkurs wpłynęły 164 prace (KPP Czarnków),
  • konkurs plastyczny na temat uzależnień, nagrodzone prace umieszczono na kalendarzu 2005 (KMP Kalisz),
  • przeprowadzenie publicznych debat na temat narkomanii pod patronatem Prezydenta Miasta Kalisza,
  • zorganizowanie kursu pod hasłem Bezpieczna Kobieta. Podczas spotkań informowano o pojawieniu się w Polsce narkotyku o nazwie GHB zwanego też „pigułką” lub koktajlem gwałtu, który dodawany jest do napojów w celu odurzenia i wykorzystania seksualnego ofiary (KMP Poznań),
  • współpraca partnerska policjantów z KMP oraz Urzędu Miasta Poznania z Hrabstwem Nottinghamshire. W marcu 2004r odbyło się trzy dniowe seminarium dla policjantów, dyrektorów i nauczycieli szkół w zakresie zwalczania narkomanii i realizacji projektów edukacyjnych w szkołach brytyjskich. Projekt ten nazwano WORKING TOGETHER – jego kontynuacją były spotkania szkoleniowe we wrześniu 2004r. – poświęcone problematyce narkotykowej w szkołach. Wymiernym efektem współpracy z policjantami brytyjskimi było zakupienie walizek „Drug Box” dla każdego komisariatu w Poznaniu. Zakup walizek sfinansował Urząd Miasta w Poznaniu.

Liczba zajęć z zakresu narkomanii przeprowadzonych przez specjalistów ds. patologii województwa wielkopolskiego w 2004 r. z:

  1. policjantami – 121
  2. nauczycielami szkół:
    • ponadpodstawowych – 333
    • gimnazjalnych – 470
    • podstawowych – 460
  3. uczniami szkół:
    • ponadpodstawowych – 825
    • gimnazjalnych – 1886
    • podstawowych – 1640
  4. rodzicami – 586

3. Przemoc wobec dzieci i młodzieży

1. Rola i działalność Policji w zakresie przeciwdziałania przemocy wobec dzieci.

W ramach przeciwdziałania przemocy (w tym wobec dzieci) we wszystkich jednostkach podległych KWP realizowany jest program „Niebieska Karta”. Każdorazowo, w przypadku gdy ofiarą przemocy domowej jest dziecko, powiadamiany jest specjalista ds. nieletnich. Temat przemocy wobec nieletnich poruszany jest na licznych spotkaniach, szkoleniach, konferencjach. Specjaliści ds. nieletnich przeprowadzają także liczne spotkania profilaktyczne z dziećmi i młodzieżą, na których wiele uwagi poświęcają przekazywaniu swoim słuchaczom elementarnej wiedzy z zakresu wiktymologii. Podczas spotkań wręczane są ulotki i zakładki prewencyjne z adresami i numerami telefonów instytucji pomocowych. Osoby dorosłe uczula się na objawy przemocy np. siniaki na ciele, apatyczne zachowanie dziecka. Policja współdziała z wszystkimi instytucjami, które niosą pomoc ofiarom przestępstw.

2. Skala zjawiska przestępstw przeciwko rodzinie i opiece

Problem przemocy fizycznej i psychicznej wobec dzieci, złego ich traktowania nie jest do końca rozpoznany. Zjawisko to dotyczy często spraw starannie ukrywanych w rodzinie. W przypadkach gdy rodzice bądź opiekunowie w sposób ewidentny zaniedbują swoje obowiązki rodzicielskie (opiekuńcze, wychowawcze), podejmowane są stosowne środki zaradcze. W drastycznych sytuacjach policjanci występują do Sądu Rodzinnego z wnioskiem o natychmiastowe umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczo – wychowawczej. Skalę zjawiska przestępstw przeciwko rodzinie i opiece z udziałem nieletnich obrazuje poniższa tabela:

Przestępstwa stwierdzone Czyny karalne nieletnich Sprawcy ogółem Nieletni sprawcy Pokrzywdzeni ogółem Małoletni pokrzywdzeni
Art. 207 kk 1356 39 1356 52 1760 144
Art. 191 kk 215 93 215 47 1828 177
Art. 197 kk 114 10 114 6 98 19
Art. 200 kk 157 26 157 14 162 162
Art. 190 kk 2083 405 2083 223 1828 177
Art. 208 kk 47 18 47 18 57 57
Art. 209 kk 1545 – 1545 – 1541 –
Art. 210 kk 2 – 2 – 2 2
Art. 211 kk 6 – 6 – 6 6
Art. 217 kk 218 158 218 153 187 74
Razem 5743 749 5743 513 7469 818

Powyższe dane nie ukazują pełnej skali zjawiska, gdyż informują wyłącznie o tzw. przestępczości ujawnionej.

3. Przykłady najczęściej występujących form przemocy stosowanej wobec dzieci

Dzieci często są świadkami stosowania przemocy przez jednego z rodziców wobec drugiego i to zarówno psychicznej jak i fizycznej. Przyjąć zatem można, iż tam gdzie występuje przemoc wobec rodzica, również ma miejsce przemoc wobec dziecka. Najczęściej stosowaną formą przemocy fizycznej jest bicie otwartą dłonią, pięścią, paskiem, smyczą, zamykanie w pomieszczeniach, pozostawianie bez opieki i pożywienia. Formy psychicznej przemocy to poniżanie, obrzucanie obelgami, szantażowanie, obniżanie poczucia własnej wartości, wypieranie się rodzicielstwa. Trudność w wykrywaniu takiej przemocy polega na tym, że nie pozostawia ona śladów zewnętrznych. Według statystyki na terenie KWP Poznań w 2004 roku takim formom przemocy jak opisane wyżej uległo:

  • 2041 dzieci do lat 13 (2003 r. – 1786)
  • 1053 nieletnich w przedziale 13–18 lat (2003 r. – 843)

4. Przemoc w rodzinie

Realizacja procedury interwencji Policji pod nazwą „Niebieskie Karty” – analiza danych statystycznych.

Lp. 2004 2003 Wzrost/ /spadek
1 Liczba przeprowadzonych interwencji domowych 42.193 45.462 3.269
2 w tym: dotyczących przemocy w rodzinie (NK) 5.408 4.272 + 1136
3 Ogółem ofiar przemocy 9.118 7.081 + 2037
w tym: kobiet 5344 4084 + 1260
mężczyzn 680 386 + 294
Liczba dzieci do 13 lat 2041 1786 + 255
Nieletni 13–18 lat 1053 843 + 210
4. Ogółem sprawców przemocy 5388 4047 + 1341
w tym: kobiet 203 157 + 46
mężczyzn 5174 3880 + 1294
Liczba nieletnich 11 10 + 1
5. Ogółem sprawców po alkoholu 3984 3107 + 877
w tym: liczba kobiet 101 53 + 48
Liczba mężczyzn 3881 3054 + 827
Ilość nieletnich 2 0 + 2
w tym przewiezionych do izby wytrzeźwień 987 803 + 184
Ilość kobiet 24 17 + 7
Ilość mężczyzn 963 786 + 177
6. Przekazano informacji ogółem 4639 2949 + 1690
w tym: OPS 1938 1062 + 876
GKRPA 1742 1340 + 402
Placówki zdrowia 27 25 + 2
Placówki szkolno wychowawcze 57 50 + 7
Organizacje pozarządowe 102 70 + 32
Inne 773 402 + 371
7. Liczba postępowań przygotowawczych dot. przemocy domowej, w których była prowadzona procedura „Niebieskiej Karty” 922 644 + 278

Analizując powyższe dane należy stwierdzić, iż mimo dużego spadku liczby interwencji domowych nastąpił znaczący wzrost ilości sporządzanych Niebieskich Kart (wzrost o 1136). Świadczy to, o coraz większym zrozumieniu przez policjantów wagi problemu, jakim jest przemoc domowa oraz konieczności podejmowania, w takich sytuacjach, niezbędnych działań zmierzających do jego rozwiązania. Taki wniosek potwierdza również porównanie liczby postępowań przygotowawczych dotyczących przemocy domowej, w których prowadzona była procedura „Niebieskiej Karty” (wzrost o 278). Na uwagę zasługuje również znaczący wzrost (o 1690) informacji przekazywanych do instytucji pozapolicyjnych zajmujących się problemem przemocy w rodzinie. Jak wynika z danych liczbowych, najczęściej ofiarami przemocy domowej są kobiety oraz dzieci, natomiast sprawcami są głównie mężczyźni. W obydwu przypadkach widać wyraźną tendencję wzrostową. Przyznać jednak należy, iż w odróżnieniu do lat ubiegłych, nastąpił zauważalny wzrost ilości mężczyzn będących ofiarami. Duży niepokój budzi również wyraźna tendencja wzrostowa ilości sprawców będących pod wpływem alkoholu.

Przedstawione dane nie obrazują w pełni problemu przemocy w rodzinie, ponieważ jest ona zjawiskiem ukrytym. Można jednak z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że przemoc w rodzinie jest wielokrotnie większa od ujawnionej. Bardzo często fakt przemocy w rodzinie jako działanie przeciw najbliższym zostaje zatajony, ponieważ ofiara przemocy boi się represji ze strony sprawcy przemocy.

Stosowanie przemocy ma negatywny wpływ na jej członków, co niekorzystnie odbija się na funkcjonowaniu rodziny. Zaburzone zostają prawidłowe relacje w rodzinie, sprawca i ofiara wzajemnie się obwiniają. Przemoc w rodzinie poniża jednostkę, narusza jej prawa lub powoduje obrażenia fizyczne. Przez przemoc jej sprawca dąży do przejęcia kontroli nad swoimi bliskimi i utrzymania w stosunku do nich władzy. Odgrywa istotną rolę w etiologii nieprzystosowania społecznego dzieci. Dzieci żyjące w pełnych przemocy domach, cierpią z powodu strachu i poczucia winy. Bardzo często czują się odpowiedzialne za przemoc i obwiniają siebie, że nie potrafią bronić przednią matki czy rodzeństwa. Dla niektórych przemoc była od dzieciństwa zdarzeniem tak codziennym, że nie potrafią w niej dostrzec zła, a wręcz uznają ją za jedyną i najbardziej skuteczną metodę do osiągnięcia zamierzonego celu, dlatego też często wstępują na drogę przestępstwa.

Biorąc pod uwagę wszystkie aspekty zjawiska przemocy, jego złożoność, różnorodność form, trudność w wykrywaniu oraz jej następstwa Policja inspiruje i współuczestniczy w tworzeniu inicjatyw na rzecz pomocy ofiarom oraz zapobiegania i przeciwdziałania przemocy. Należą do nich:

  • punkt konsultacyjno–informacyjny (KWP Poznań – w Policyjnym Punkcie Pomocy Ofiarom Przestępstw dwa razy w tygodniu pełnione są dyżury konsultacyjne),
  • telefony zaufania dla ofiar i świadków przemocy (KWP Poznań i KPP Gostyń)
  • czynny udział w pracach Zespołów Interwencji Kryzysowej (Poznań, Kalisz, Konin, Leszno),
  • aktywny udział w pracach Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – wszystkie jednostki,
  • wspólne patrole Policji z pracownikami Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Policjanci w czasie interwencji koncentrują się na sprawcy, pracownicy MOPS rozmawiają natomiast z ofiarą przemocy (KMP Kalisz i KPP Chodzież).

5. Subkultury młodzieżowe

W ocenianym okresie w woj. wielkopolskim zauważalna była aktywność szalikowców, sprayowców. Zdecydowanie mniej aktywni byli dresiarze, skatowcy, hip-hopowcy. Łącznie w 2004 r. w woj. wielkopolskim ujawniono 425 nieletnich należących do subkultur młodzieżowych.

Sekty i nowe ruchy religijne

Na terenie działania KWP w Poznaniu w 2004 roku nie odnotowano działań grup destrukcyjnych i sekt. Z uwagi na fakt iż nadal stanowią potencjalne zagrożenie – szczególnie dla młodych ludzi – prowadzona jest działalność edukacyjno–prewencyjna w szkołach gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych oraz na wyższych uczelniach na terenie województwa wielkopolskiego.

Liczba zajęć z zakresu sekt i nowych ruchów religijnych przeprowadzonych z:

  1. policjantami – 40
  2. nauczycielami szkół:
    • ponadpodstawowych – 119
    • gimnazjalnych –141
    • podstawowych –172
  3. uczniami szkół:
    • ponadpodstawowych – 272
    • gimnazjalnych – 477
    • podstawowych –581
  4. rodzicami – 253

6. Prostytucja nieletnich

Prostytucja osoby nieletniej jest jednym z przejawów demoralizacji, o którym należy powiadomić sąd rodzinny. Uprawianie tego procederu stanowi duże zagrożenie dla dalszego rozwoju dziecka i powoduje niekorzystne zmiany w jego systemie oceny wartości.

W 2004 r. na terenie woj. wielkopolskiego Policja ujawniła 3 przypadki uprawiania nierządu przez 8 nieletnich dziewcząt w wieku 16–17 lat. Usługi swoje nieletnie świadczyły na drogach zatrzymując kierowców samochodów.

Zagrożenie prostytucją wśród dzieci i młodzieży należy rozpatrywać w kategoriach problemu społecznego. Na skalę tego zjawiska składa się wiele czynników, które mają bezpośredni wpływ na jego narastanie, przy cichej akceptacji ze strony osób dorosłych. Do tych czynników można zaliczyć między innymi:

  • upadek wartości moralnych,
  • łatwą możliwość zdobycia środków materialnych,
  • niewydolność wychowawczą rodzin i ich ubożenie,
  • patologię rodziców,
  • brak zagrożenia karą za uprawianie takiego procederu przez nieletniego i brak reakcji na takie postępowanie ze strony osób dorosłych

Podejmowane działania przez Policję ukierunkowane były na informowanie dzieci i młodzieży, w trakcie spotkań w szkołach, o zagrożeniach wynikających z powyższej patologii (aspekt społeczny i medyczny). Ponadto prowadzone były działania prewencyjne zmierzające do kontrolowania miejsc, w których mogą uprawiać prostytucję, m.in. agencje towarzyskie, drogi, lokale, hotele. W ramach rozpoznania osobowego policjanci dokonują kontroli w miejscach zamieszkania rodzin patologicznych.

Działania podejmowane przez Policję w tym zakresie sprowadzają się między innymi do współpracy z różnymi organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz pomocy dzieciom i ich rodzinom. Współpraca ta polega na wzajemnym informowaniu i współdziałaniu w przypadkach ujawnienia zagrożeń i podejmowaniu stosownych, szybkich decyzji. W ramach działań realizowanych przez Policję, nawiązano współpracę z streetworkerką – przedstawicielem Stowarzyszenia Na Rzecz Prewencji HIV/AIDS i innych chorób przenoszonych drogą płciową – „TADA” pracującą z prostytutkami (nieletnimi i dorosłymi) i dziećmi ulicy. Z rozpoznania w/wym. stowarzyszenia wynika, iż nieletni zajmujący się tym procederem robią to incydentalnie, nieregularnie, korzystając z przypadkowych okazji.

Przykłady prostytuowania się nieletnich:

  • ujawniono nieletnią, w wieku 16 lat, która od sąsiadki otrzymała ofertę podjęcia intratnego zajęcia. Matkę okłamała, że podjęła pracę w hurtowni wędlin. Miała zarabiać 2000 zł tygodniowo. Wyjeżdżała poza miejsce zamieszkania i świadczyła usługi seksualne. Sutener podawał jej środki odurzające w postaci amfetaminy – KMP Gniezno;
  • ujawniono nieletnią, w wieku 17 lat, która uprawiała tzw. prostytucję drogową – KPP Szamotuły

7. Wykorzystywanie seksualne małoletnich, dewiacje seksualne wśród nieletnich

W 2004 r. na terenie woj. wielkopolskiego 23 (20 w ubr.) nieletnich popełniło 37 (52) czynów karalnych w kategorii przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości, co stanowi 0,36% ogólnej liczby przestępstw dokonanych przez nieletnich w 2004r.

Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości stwierdzone z udziałem nieletniego sprawcy czynu w 2004 r.

Kwalifikacja prawna Liczba czynów karalnych popełnionych przez nieletniego Liczba sprawców nieletnich
art. 197 par. 1, 2 k.k. (zgwałcenie) 8 6
art. 198 k.k. (wykorzystanie seksualne osoby niepoczytalnej) – –
art. 200 par. 1 k.k. (obcowanie płciowe z osobą poniżej lat 15) 26 14
art. 201 k.k. (kazirodztwo) – –
art. 202 par. 2, 3 k.k. (produkcja i prezentacja pornografii osobie poniżej lat 15) – –
art. 197 par. 3 k.k. (zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem) 2 2
art. 202 par. 1 k.k. (rozpowszechnianie pornografii) 1 1
RAZEM 37 23

Nieletni dokonali przestępstw indywidualnie w 31 przypadkach. W 14 przypadkach zdarzenie miało miejsce w mieście, a w 17 na wsi. Sprawcy wszystkich tych czynów wywodzili się z grupy wiekowej do lat 16. Ponadto stwierdzono 1 nieletniego sprawcę do lat 13.

Spośród przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości najwięcej przestępstw stwierdzono w kategorii obcowania płciowego z osobą poniżej 15 lat, (art. 200 par. 1 k.k.) – 26 czynów karalnych.

Wykorzystywanie seksualne małoletnich

W roku 2004 stwierdzono ogółem 355 (369) przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości. Ogółem stwierdzono 328 (324) osób pokrzywdzonych, w tym 203 (192) małoletnie ofiary tych przestępstw, co stanowiło 61,8% wszystkich pokrzywdzonych. Niepokojącym jest fakt, że tak duży procent pokrzywdzonych w wyniku przestępstw na tle seksualnym stanowią małoletni. Dzieci i młodzież z racji swojego wieku i poczucia zaufania do osób dorosłych, stanowią grupę szczególnie narażoną na stanie się ofiarą.

Powyższa statystyka wskazuje, że skala przestępczości godzącej w wolność seksualną i obyczajowość spadła. W 2004 r. stwierdzono spadek o 3,8% w porównaniu do 2003 r.

Sprawcy tych czynów popełniali je poprzez dotykanie miejsc intymnych pokrzywdzonych i zmuszanie do dotykania sprawcy, obnażanie narządów płciowych, stosunki oralne, zmuszanie do oglądania filmów, czasopism pornograficznych, obmacywanie, onanizowanie się, zdejmowanie bielizny, tzw. „badania lekarskie”.

Zamieszczona poniżej tabela zawiera informacje o przestępstwach przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości, ich sprawcach dorosłych i nieletnich oraz o dorosłych i małoletnich pokrzywdzonych.

Zestawienie tabelaryczne przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości z uwzględnieniem małoletnich pokrzywdzonych w roku 2004

Kwalifikacja prawna Przestępstwa stwierdzone Sprawcy ogółem Sprawcy nieletni Osoby pokrzywdzone ogółem W tym sami małoletni pokrzywdzeni
art. 197 par. 1, 2 k.k. (zgwałcenie) 114 67 6 98 19
art. 197 par. 3 k.k. (zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem) 6 3 2 6 1
art. 198 k.k. (wykorzystanie seksualne osoby niepoczytalnej) 18 13 – 14 1
art. 199 k.k. (molestowanie seksualne z nadużyw. stos. zależności) 10 2 – 9 1
art. 200 par. 1 k.k. (obcowanie płciowe z osobą poniżej lat 15) 157 80 14 162 162
art. 201 (kazirodztwo) 5 3 – 1 –
art. 202 par. 1 k.k. (rozpowszechnianie pornografii) 3 1 1 5 –
art. 202 par. 2, 3 k.k. (produkcja i prezentacja pornografii osobie poniżej lat 15) 16 8 – 20 14
art. 202 par. 4 (posiadanie pornografii z udz. małolet. poniżej 15 l.) 1 1 – 1 1
art. 203 k.k. (zmuszanie do uprawiania prostytucji) 9 5 – 9 1
art. 204 par. 1, 2 k.k. (stręczycielstwo, sutenerstwo) 15 4 – – –
art. 204 par. 3 k.k. (sutenerstwo wobec osób małoletnich) 1 2 – 3 3
RAZEM 355 189 23 328 203

W 2004 r. zanotowano wzrost ilości pokrzywdzonych małoletnich ofiar przestępstw z art. 200&1 KK ze 140 do 162 (15,7%).

Podejmowane przez Policję działania w zakresie ujawniania i zapobiegania przestępstwom o charakterze seksualnym wobec dzieci ukierunkowane były przede wszystkim na:

  • informowanie w trakcie spotkań z dziećmi, rodzicami i nauczycielami o skali zagrożenia i sposobach zapobiegania i ujawniania powyższych zagrożeń,
  • prowadzenie rozpoznania w środowisku rodzin zagrożonych patologicznie,
  • współdziałanie z organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz pomocy dzieciom krzywdzonym, np.:
    • Komitet Ochrony Prawa Dziecka,
    • Towarzystwo Przyjaciół Dzieci,
    • Ośrodek Pomocy Społecznej,
    • Centra Pomocy Rodzinie,
    • Sąd, Prokuratura.

W maju 2004 roku Wydział Prewencji KWP w Poznaniu oraz Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej przy Urzędzie Marszałkowskim zorganizował konferencję międzyresortową nt. „Zintegrowanego systemu środowiskowej pomocy rodzinie w sytuacji kryzysowej” w trakcie której prof. dr hab. Maria Beisert z Instytutu Psychologii UAM mówiła o przemocy seksualnej wobec nieletnich. Koordynator Polskiego Programu Prewencji Handlu Kobietami z Fundacji La Strada p. Stana Buchowska poruszyła temat handlu kobietami, dziećmi, prostytucji wśród nieletnich.

W grudniu 2004 roku Wydział Prewencji KWP w Poznaniu i Wydział Prawa I Administracji Uniwersytetu im. A. Mickiewicza zorganizował sesję naukową na temat „Dziecko jako ofiara przestępstwa”, na której poruszano m.in. tematykę psychologicznych konsekwencji nadużyć seksualnych wobec dzieci.

Przy realizacji tych zadań Policja wielkopolska współpracuje z różnymi organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz bezpieczeństwa i pomocy dzieciom. Podejmuje szereg inicjatyw i przedsięwzięć mających na celu zwiększenie efektywności ujawniania czynów przestępczych w tych kategoriach, m.in. stwarzając odpowiednie warunki do przesłuchań dzieci ofiar przemocy. Wychodząc naprzeciw tym problemom w 2004 roku na terenie 7 jednostek otwarto kolejne „niebieskie pokoje”. Na terenie woj. wielkopolskiego funkcjonują obecnie 32 „niebieskie pokoje” wykorzystywane do przesłuchań małoletnich ofiar przestępstw.

Na szczególną uwagę zasługuje „niebieski pokój” w KPP Września. Powstał on z inicjatywy Policji przy współudziale Urzędu Miasta i Gminy we Wrześni. Spełnia wszystkie standardy wymagane dla tego typu pomieszczeń. Usytuowanie pokoju (odrębne wejście do pomieszczenia) powoduje, że dziecko nie zdaje sobie sprawy, iż znajduje się w komendzie Policji. Wmontowane w ścianę lustro weneckie (wkomponowane jako okno namalowane na ścianie domu) pozwala na uczestnictwo w przesłuchaniu kilku obserwatorom, którzy są obok w sąsiednim pokoju. Zainstalowana w pomieszczeniu niewidoczna kamera pozwala również na zarejestrowanie prowadzonych czynności. W 7 jednostkach „niebieskie pokoje” są wyposażone w podobne kamery jak ww.

Ponadto realizowane są przedsięwzięcia, których celem jest przybliżenie i stworzenie ofiarom przestępstw możliwości kontaktu i uzyskania pomocy poprzez:

  • punkty konsultacyjne, w których policjanci udzielają porad, informacji, przyjmują zgłoszenia,
  • telefony „zaufania” w jednostkach Policji,
  • telefon „Informacje, porady”, funkcjonujący w Policyjnej Izbie Dziecka w Poznaniu,
  • współpracę z Komitetem Ochrony Praw Dziecka w zakresie informowania i współdziałania,
  • bieżącą współpracę z psychologami i pedagogami szkolnymi
  • informowanie poprzez media o skali zjawiska i jego zapobieganiu,
  • pogotowie dziecięce w PID Kalisz, które udziela pomocy w takich kwestiach, jak:
    • porady w zakresie regulacji prawnych w przypadkach stosowania przemocy,
    • pomoc w sporządzaniu pism i wystąpień,
    • pomoc dzieciom i młodzieży poprzez kierowanie wniosków do Sądów Rodzinnych,
    • nadzór nad rodzinami w których dzieci są ofiarami przemocy.

Dużą rolę w ww. zagadnieniu spełnia otwarty we wrześniu 2003 roku z inicjatywy Wydziału Prewencji KWP w Poznaniu na terenie miasta Poznania Policyjny Punkt Pomocy Ofiarom Przestępstw, w którym każdy obywatel (zarówno w bezpośrednim kontakcie z dyżurującym policjantem lub telefonicznie) może uzyskać fachową, merytoryczną poradę dotyczącą nurtującego go problemu, jak również informacje o dalszym ewentualnym postępowaniu. Policjanci pełniący dyżury w Policyjnym Punkcie Pomocy Ofiarom Przestępstw w 2004 roku przyjęli 137 (w ub. r.47) osób. Udzielono również 35 porad telefonicznych. Zakres problematyki oraz ilość udzielonych porad związana była przede wszystkim z:

  • przemocą w rodzinie – 33 (ubr. 12),
  • sprawy dotyczące alimentacji, rozwiązania małżeństwa – 22 (w ubr.4 ),
  • przyznanie opieki nad dzieckiem – 8 (w ubr 4),
  • molestowanie seksualne małoletniego – 1,
  • narkotyki i sekty – 7,
  • porady prawne i psychologiczne – 20,
  • zaniedbania wychowawcze – 7,
  • groźba karalna – 7.

Przykłady najbardziej bulwersujących spraw:

KMP Poznań

Lekarz pediatra pracujący w poradni sportowej wykorzystywał seksualnie dwie małoletnie pacjentki. Dwunastoletnią gimnastyczkę, która przyszła na badania kontrolne, pod ich pretekstem dotykał jej intymnych miejsc. Na innej małoletniej lat 16 dokonał po uprzednim podaniu środków usypiających – innych czynności seksualnych.

Podczas prowadzonego postępowania przeciwko matce znęcającej się nad swoimi dziećmi, udowodniono jej fakt wykorzystywania seksualnego 8-letniego syna. Wobec podejrzanej zastosowano areszt tymczasowy.

Mężczyzna l. 50 (bez stałego miejsca zameldowania), konkubent matki małoletniej l. 11, zmuszał ją do dotykania jego narządów płciowych. Zdarzenie miało miejsce w domu ofiary.

Mężczyzna l. 58 zmuszał dziewczynkę l. 4,5 do dotykania swoich intymnych części ciała oraz obnażał się przed dzieckiem. Sprawcą okazał się dziadek dziecka. Zdarzenie miało miejsce w domu ofiary.

Nieustalony mężczyzna sfotografował w różnych pozach bawiących się chłopców l. 5 i 6, a następnie dokonał wobec nich innych czynności seksualnych. Zdarzenie miało miejsce w bramie domu, w którym mieszkają ofiary.

Do Komisariatu Policji w Mosinie zgłosił się mieszkaniec tej miejscowości i poinformował, że jego 15-letni syn był molestowany przez nieznanego mężczyznę. Policjanci ustalili, że chłopak przed południem będąc na miejskim targowisku został zaczepiony przez nieznanego mężczyznę. Po krótkiej rozmowie człowiek ten zwabił go do pobliskiego lasu. Tam dopuścił się czynów lubieżnych i zgwałcenia. W trakcie przesłuchania piętnastolatek podał rysopis podejrzanego. Wieczorem około godziny 18:30 policjanci patrolujący miasto natrafili na mężczyznę, który był podobny do poszukiwanego. Okazał się nim Mirosław Ch. lat 44, pochodzący z powiatu kościańskiego. W przeszłości zatrzymany mężczyzna był notowany za czyny podobne. W trakcie przesłuchań przyznał się do gwałtu.

W dniu 27. 12. 2004 r. Dyrektor Przedszkola w Poznaniu zawiadomiła, iż od miesiąca września 2004 r. do dnia zgłoszenia – niepełnosprawny , nie mówiący małoletni lat 6 jest molestowany seksualnie przez swojego dziadka.

8. Bezdomność, bezrobocie, żebractwo

Bezdomność

Liczba osób bezdomnych na terenie województwa wielkopolskiego szacowana jest na około 1500 osób. Konkretna liczba jest trudna do ustalenia z uwagi na stałą migrację tych osób, związaną m.in. z panującymi warunkami atmosferycznymi i porą roku. Bezdomność, jeszcze przed kilku laty skorelowana z samotnością, staje się problemem rodzinnym i społecznym. Relatywnie w placówkach opiekuńczych przebywa coraz więcej rodzin oraz rodzin niepełnych – samotnych matek i ojców z dziećmi. Od roku 1999 przyczyny bezdomności w zasadzie są niezmienne tj.:

  1. konflikty z rodziną, przy czym najczęściej bezdomnymi z tej przyczyny były:
    • ofiary przemocy,
    • samotne matki z małymi dziećmi,
    • emeryci i renciści wymeldowani przez własne dzieci;
  2. alkoholizm, który uniemożliwia właściwe funkcjonowanie w społeczeństwie. Problem ten dotyczy w większości alkoholików, którzy opuścili rodzinę;
  3. eksmisje, najczęściej z przyczyn:
    • niepłacenie czynszu,
    • opuszczenie zakładu karnego lub placówek opiekuńczo – wychowawczych,
    • inne przyczyny, wśród których najczęściej wymieniony był wybór stylu życia i „katastrofy życiowe”

W większości przypadków czynami popełnionymi przez bezdomnych są najczęściej czyny wyczerpujące znamiona wykroczeń takich jak:

  • uszkodzenie mienia,
  • wyłudzenie konsumpcji,
  • odmowa podania danych personalnych,
  • zanieczyszczenie miejsc publicznych,
  • drobne kradzieże.

Reasumując stwierdzić należy, że zagrożenie, jakie stwarzają bezdomni nie stanowi istotnego problemu dla Policji i wynika niemal całkowicie z ciężkiej sytuacji życiowej, w jakiej się znaleźli. Niezależnie od tego policjanci służb patrolowych w codziennej pracy podejmują stosowne czynności wobec osób bezdomnych. Na bieżąco przekazywane są służbie patrolowej aktualne wykazy działających na podległym terenie instytucji, do których mogą być kierowane osoby wymagające opieki. Utrzymywana jest ścisła współpraca z władzami samorządowymi, Ośrodkami Pomocy Społecznej, Powiatowymi Centrami Pomocy Rodzinie, które prowadzą ośrodki dla bezdomnych. Na terenie województwa wielkopolskiego funkcjonują:

  • 24 noclegownie,
  • 14 jadłodajni,
  • 14 innych punktów niesienia pomocy,
  • 6 schronisk.

Bezrobocie

Według danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Poznaniu, w roku 2004 stopa bezrobocia w województwie wielkopolskim wynosiła 15,9%. W poszczególnych powiatach kształtowała się ona na różnym poziomie. Bezrobocie przekraczające 20% występowało na terenie działania następujących komend powiatowych i miejskich Policji:

  • KMP Konin – 26,7%,
  • KPP Chodzież – 23,1%,
  • KPP Czarnków – 23,9%
  • KPP Gniezno – 23,0%
  • KPP Jarocin – 23,9%,
  • KPP Koło – 24,6%,
  • KPP Oborniki – 20,8%,
  • KPP Pleszew – 24,3%,
  • KPP Słupca – 25,1%,
  • KPP Wągrowiec – 25,1%,
  • KPP Turek – 22,1%
  • KPP Złotów – 25,9%,
  • KPP Września – 21,6%,
  • KPP Środa Wlkp. – 21,4%,
  • KPP Międzychód – 22,1%.

Zjawisko to ma niewątpliwie znaczący wpływ na rozmiar przestępczości zarówno dorosłych jak i młodzieży. Na podstawie danych zawartych w rejestrach spraw wynika, że na ogólną liczbę 45463 osób podejrzanych, które popełniły 171174 przestępstw – 11817 to osoby bezrobotne.

Dominującymi kategoriami przestępstw, których dopuściły się osoby bezrobotne, to:

  • znęcanie się nad bliskimi – 307,
  • uchylanie się od płacenia alimentów – 620,
  • kradzież cudzej rzeczy – 1144,
  • kradzież z włamaniem – 609,
  • rozbój – 189,
  • oszustwo – 348.

Specjaliści ds. nieletnich w ramach pomocy młodzieży zagrożonej bezrobociem ściśle współpracują z ośrodkami Ochotniczych Hufców Pracy.

Zgodnie z przepisami Ustawy z dn. 13.06.2003 r. o zatrudnieniu socjalnym – Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Poznaniu wypracował w grudniu 2004 r. procedury kierowania, przyjęcia i uczestnictwa osób bezdomnych, bezrobotnych do Centrum Integracji Społecznej w Poznaniu. Takie osoby uczestnicząc w projekcie tzw. zatrudnienia socjalnego otrzymują w pierwszym miesiącu 50% zasiłku dla bezrobotnych tj. 252,10 zł, w następnych miesiącach 80%, tj. 403,36 zł. Warunkiem otrzymania tych funduszy jest uczestnictwo przez 11 miesięcy trwania projektu.

Powiatowy Urząd Pracy w Koninie w ramach udzielania pomocy młodzieży zagrożonej bezrobociem uruchomił następujące programy:

  • program „Zielone miejsce pracy” – dla dzieci byłych pracowników PGR-ów oraz z wykształceniem leśniczym,
  • program „Szansa dla młodzieży” – zwiększenie szans na rynku pracy młodzieży do 25 roku życia.

Inną formą aktywizacji zawodowej osób, które poszukują zatrudnienia są organizowane przez Urzędy Pracy różnego rodzaju kursy, które mogą przyczynić się do podnoszenia kwalifikacji zawodowych a tym samym ułatwiają znalezienie pracy.

Żebractwo

Na terenie powiatu wągrowieckiego ujawniono 2 osoby żebrzące narodowości ukraińskiej – matka i dziecko – w stosunku do których wszczęto postępowanie deportacyjne.

Na terenie województwa wielkopolskiego ujawniono 3 nieletnich żebrzących okazjonalnie. Nieletni żebrali pieniądze od przechodniów oferując za otrzymane datki ulotki reklamowe wcześniej zabrane z banków bądź innych instytucji.

9. Samobójstwa

Problem samobójstw dzieci i młodzieży jest skomplikowanym aspektem zachowań, które są krzykiem rozpaczy na brak zrozumienia i wsparcia ze strony najbliższych. Wśród najbardziej widocznych sygnałów ostrzegających o tym, że dziecko czy młody człowiek jest zagrożone zamachem samobójczym są zmiany w jego zachowaniu, komunikacji werbalnej i niewerbalnej.

W 2004 r. na terenie województwa wielkopolskiego stwierdzono 43 zamachy samobójcze z udziałem dzieci i młodzieży. Zanotowano spadek zamachów samobójczych wśród osób małoletnich i młodocianych o 5 czynów.

Na decyzję poprzedzającą dokonanie takiego zamachu samobójczego mają wpływ między innymi:

  • nieporozumienia rodzinne,
  • zawód miłosny,
  • problemy szkolne,
  • uwarunkowania ekonomiczne.

Zestawienie zamachów samobójczych dotyczące osób małoletnich i młodocianych na terenie woj. wielkopolskiego w 2004 roku

Wiek i płeć 2004 rok 2003 rok
14 lat i mniej chłopcy 2 –
dziewczęta 2 5
15–16 lat chłopcy 3 2
dziewczęta 5 2
17–20 lat chłopcy 23 32
dziewczęta 8 7
Razem 43 48

10. Demoralizacja nieletnich

Systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego

W 2004 roku policjanci ujawnili 674 nieletnich (w tym 471 chłopców), którzy systematycznie nie realizowali obowiązku szkolnego. Liczba ta nie stanowi faktycznego stanu zagrożenia brakiem realizacji obowiązku szkolnego przez dzieci i młodzież na terenie woj. wielkopolskiego. Są to tylko sprawy zgłoszone Policji przez szkoły. W licznych przypadkach szkoły bezpośrednio kierują wystąpienia do Sądu Rodzinnego w sprawie dziecka nie realizującego obowiązku szkolnego.

Ucieczki z domów rodzinnych

Ucieczki z domu to przejaw nieprzystosowania społecznego dzieci i młodzieży. W 2004 r. odnotowano ogółem 348 nieletnich (w tym 199 chłopców) uciekinierów z domów rodzinnych. Ucieczka dziecka z rodzinnego domu to sygnał, a zarazem przejaw buntu ze strony dziecka, próbującego swoim zachowaniem zwrócić uwagę na siebie i swoje problemy.

Uciekinierzy z domów rodzinnych są grupą dzieci szczególnego ryzyka wynikającego z sytuacji, w jakiej mogą się znaleźć przebywając poza domem. Zagrożenia te często prowadzą do pierwszych kontaktów ze światem przestępczym, zażywania środków odurzających, picia alkoholu, palenia papierosów, prostytucji i poddania się wpływom grup o charakterze sekt.

Ucieczki z placówek opiekuńczo-wychowawczych, schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych

W roku 2004 Policja ujawniła na terenie województwa wielkopolskiego ogółem 526 uciekinierów z różnych placówek, w tym:

  • 476 nieletnich (w tym 338 chłopców) uciekinierów z placówek opiekuńczo-wychowawczych;
  • 50 nieletnich (w tym 43 chłopców) uciekinierów ze schronisk i zakładów poprawczych.

Przyczyny ucieczek wychowanków z tych placówek to między innymi:

  • trudności adaptacyjne w nowym środowisku,
  • tęsknota za domem rodzinnym,
  • namowa kolegów,
  • konflikty z rówieśnikami i kadrą wychowawczą ośrodka.

Uwarunkowania demoralizacji i przestępczości nieletnich

Wskazanie podstawowych uwarunkowań demoralizacji i przestępczości nieletnich według pewnych kryteriów i ustalanie związków przyczynowo – skutkowych jest bardzo trudne. Demoralizacja i przestępczość jest wypadkową wielu przyczyn, wynikiem dużej ilości czynników. Żadnego z nich nie można rozpatrywać indywidualnie. Warto także wspomnieć o korelacji czynników biologicznych i społecznych, które warunkują prawidłowy lub zaburzony rozwój człowieka. Uwarunkowania dotyczące objawów demoralizacji i przestępczości wśród nieletnich mają także charakter bezpośredni i pośredni.

Wpływ bezpośredni policjanci obserwują przede wszystkim w osłabieniu więzi uczuciowych w rodzinach oraz w występujących w niej patologiach. Niewątpliwie istotny wpływ na pogłębianie się demoralizacji i przestępczości wśród nieletnich ma atmosfera wychowawcza w domu, rozbicie rodziny, brak kontroli wychowawczej, niewłaściwy dobór metod wychowawczych przez rodziców oraz wzory przestępczych zachowań w rodzinie. Obserwowany jest często nikły wpływ rodziców na wychowanie dzieci, wynikający przede wszystkim z poświęcenia się pracy zawodowej, co w konsekwencji przyczynia się do braku kontroli rodziców nad dziećmi.

Z drugiej strony policjanci wymieniają jako problem globalny bezrobocie, które wpływa na złą sytuację materialno – bytową rodziny, brak zabezpieczenia podstawowych potrzeb, frustrację, ogólne zniechęcenie rodziców, którzy w tym wszystkim nie zwracają uwagi na swoje dzieci, a nawet niekiedy zmuszają do żebractwa, kradzieży podstawowych artykułów spożywczych.

Środowiskiem społecznym, które w sposób bezpośredni i długotrwały oddziałuje na rozwój i osobowość dziecka w różnym wieku jest szkoła i środowisko rówieśnicze. Chęć znalezienia się w grupie, bycia przez nią zaakceptowanym niejednokrotnie przyczyniły się do popełnienia czynu karalnego przez nieletniego.

Innych czynników determinujących przestępczość i demoralizację nieletnich policjanci upatrują w:

  • braku akceptacji rodzinnej lub społecznej (mała odporność psychiczna),
  • negatywnym stosunku do szkoły (brak motywacji do nauki),
  • braku zagospodarowania wolnego czasu i miejsc do rozwijania zainteresowań;
  • namowie kolegów, chęci zaimponowania im, realizowania się w grupach rówieśniczych;
  • chęci zdobycia pieniędzy lub innych korzyści majątkowych;
  • poczuciu bezkarności za wcześniejszą działalność.

Należy zaznaczyć, że wejście na drogę przestępczą nie ma na ogół charakteru przypadkowego, jest poprzedzone wcześniejszymi sygnałami, świadczącymi często o zaburzeniu rozwoju dziecka. Zatem podejmowanie działań w początkowej fazie jest najskuteczniejsze.

Analizując przyczyny demoralizacji i przestępczości nieletnich policjanci podkreślają duży wpływ na psychikę dzieci środków masowego przekazu. Lansowany w nich konsumpcyjny styl życia, brutalizacja i agresja często są dla nich jedynym drogowskazem.

Do czynników bezpośrednich mających wpływ na demoralizację i przestępczość nieletnich zaliczyć należy takie czynniki jak:

  • rozbita rodzina –351 (ub. r. 347)
  • niepełna rodzina – 298 (378)
  • przestępczość rodziców – 131 (97)
  • alkoholizm rodziców – 788
  • narkomania i inne patologie rodziców – 98
  • niewydolność rodziców i brak opieki z ich strony – 712
  • nagminne spożywanie alkoholu przez nieletniego – 88
  • odurzanie się nieletniego środkami chemicznymi – 47
  • wagarowanie nieletniego – 438

III. Działania profilaktyczne Policji, inicjatywy na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa, współpraca z instytucjami i organizacjami działającycmi na rzecz dzieci, młodzieży i rodziny. Przykłady programów prewencyjnych wraz z ich krótką charakterystyką

Szczególną rolę w zapobieganiu, zwalczaniu demoralizacji i przestępczości nieletnich spełniają komórki ds. prewencji kryminalnej, nieletnich i patologii umiejscowione w komendach miejskich, powiatowych Policji oraz komisariatach Policji, na terenie których występuje duże zagrożenie przestępczością nieletnich.

Policjanci zajmujący się problematyką nieletnich w jednostkach Policji woj. wielkopolskiego są inicjatorami i koordynatorami działań prewencyjno-profilaktycznych prowadzonych na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży. Realizując powyższe zadania ujawniają źródła demoralizacji i przestępczości nieletnich. W realizacji tych przedsięwzięć istotną rolę odgrywają dzielnicowi.

Policjanci pionu prewencji przeprowadzili w 2004 r. łącznie 23.097 (16.771) prelekcji i spotkań z uczniami, rodzicami oraz przedstawicielami szkół.

W trakcie prowadzonych zajęć, policjanci omawiali zjawiska przestępczości, demoralizacji, alkoholizmu, narkomanii, problematykę sekt, aspekty odpowiedzialności prawnej nieletnich, a także zagadnienia ruchu drogowego. Wskazywali na sposoby unikania zagrożeń w różnych sytuacjach i miejscach. W prowadzonych zajęciach wykorzystywali środki audiowizualne w postaci kaset video, które tematycznie związane były z omawianym zagadnieniem .

Policjanci przy współudziale przedstawicieli szkół zorganizowali badania ankietowe wśród uczniów mające na celu zdiagnozowanie skali zjawiska przemocy i problematyki narkotykowej w wytypowanych placówkach oświatowych.

W zajęciach programowych z uczniami szkół policjanci korzystali z różnorodnych materiałów informacyjno – edukacyjnych, które zostały opracowane i wydane przy współudziale Policji, instytucji, organizacji i samorządów wspierających działania na rzecz zapobiegania demoralizacji, patologii i przestępczości nieletnich.

W 2004 roku policjanci zajmujący się problematyką nieletnich skierowali 6861 (4950) wniosków i zawiadomień do instytucji i organizacji, z tego do:

  • sądów rodzinnych – 4480 (3854)
  • szkół i innych placówek oświatowo-wychowawczych – 444 (592)
  • służby zdrowia i opieki społecznej – 696 (91)
  • poradni wszelkich typów – 83 (43)
  • organizacji społecznych i młodzieżowych – 76 (97)
  • samorządów lokalnych – 53 (60)
  • innych instytucji i organizacji – 1029 (263)

Policjanci ujawnili 1306 (ub. r.1381) nieletnich zagrożonych demoralizacją. Ogółem w ewidencji jednostek Policji zarejestrowano 6039 nieletnich, których objęto kartą nieletniego, z tego:

  • 1.912 zagrożonych demoralizacją,
  • 4.127 sprawców czynów karalnych.

W okresie sprawozdawczym ujawniono na terenie woj. wielkopolskiego 912 rodzin patologicznych. W ewidencji Policji znajduje się obecnie 2381 takich rodzin.

W zakresie prowadzonej profilaktyki w środowisku nieletnich zagrożonych demoralizacją i przestępczością policjanci zajmujący się problematyką nieletnich przeprowadzili:

  • 11.078 rozmów profilaktyczno–ostrzegawczych z nieletnimi,
  • 7.647 rozmów profilaktycznych z rodzicami i opiekunami prawnymi.

Program „Bezpieczna Szkoła”

Jednym z przykładów działań prewencyjno – profilaktycznych Policji jest wielkopolski program prewencyjny „Bezpieczna Szkoła”, którego celem wiodącym jest prowadzenie szeroko rozumianej profilaktyki wiktymologicznej – uczenie dzieci i młodzieży unikania zagrożeń, a także edukacja rodziców i nauczycieli w zakresie wychowania i promowania postaw pomagających w zachowaniu bezpieczeństwa. Założeniem programu jest między innymi stworzenie standardów bezpieczeństwa równych dla wszystkich szkół poprzez wprowadzenie jednolitych form współdziałania Policji, szkoły i rodziców, a zmierzających do wyeliminowania wszelkich zagrożeń z terenu placówki. W programie „Bezpieczna Szkoła” zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w różnych miejscach i sytuacjach podzielono na różne moduły tematyczne, które są realizowane na terenie szkół przez specjalistów ds. nieletnich i dzielnicowych. Przy realizacji powyższego programu policjanci wykorzystują różnorodne formy przekazu zawierające informacje z zakresu prewencji kryminalnej w tym między innymi turnieje prewencyjne, konkursy, inscenizacje, pokazy, wystawy, spotkania itd.. Do realizacji programu prewencyjnego „Bezpieczna Szkoła” przystąpiło 1336 szkół.

Wszystkie przedsięwzięcia w zakresie prewencji kryminalnej adresowanej do dzieci i młodzieży są realizowane przez policjantów kompleksowo, w ramach tego wiodącego programu, w tym akcje i podprogramy prewencyjne takie jak: „Dzień wagarowicza”, „Bezpieczne wakacje”, „Uwaga nieletni”, „Bezpieczna droga do szkoły”, „Stop przemocy”, „Bezpieczne zimowisko”, wzmożone działania prewencyjne związane z zakończeniem i rozpoczęciem roku szkolnego.

Program „Bezpieczna szkoła” realizowany na terenie woj. wielkopolskiego został znowelizowany między innymi o elementy organizacyjne, w których jednoznacznie określono zadania i obowiązki podmiotów w nim uczestniczących. W ramach innowacji wprowadzono dokument pt. „Porozumienie” w którym, strony tj. dyrektor szkoły i komendant jednostki Policji podpisują dwustronne porozumienie o przystąpieniu szkoły do programu, w którym deklarują wzajemną współpracę w zakresie form i sposobów jego realizacji. W „Porozumieniu” określono zadania, do jakich zobowiązała się Policja i szkoła, w tym między innymi:

  • przedstawienie oferty programowej dla szkoły przez policjanta-koordynatora programu,
  • ustalenie sposobu realizacji programu, tematyki zajęć w oparciu o występujące zagrożenia na terenie szkoły,
  • przeprowadzenie badań ankietowych przy współudziale Policji,
  • przygotowanie harmonogramu spotkań przez koordynatora szkolnego z podaniem tematów oraz nazwy instytucji, organizacji , których przedstawiciele przeprowadzą zajęcia,
  • wyznaczenie terminów spotkań z uczniami,
  • wypracowania form współpracy pomiędzy Policją, a szkołą w zakresie informowania i powiadamiania o uczniach zagrożonych demoralizacją i przestępczością,
  • sporządzenie sprawozdania z realizacji programu przez szkołę i Policję.

W 2004 roku w Wydziale Prewencji KWP w Poznaniu opracowano policyjny program edukacyjny „Z Pyrkiem bezpieczniej” przeznaczony dla dzieci z poziomu nauczania zintegrowanego (6-10 lat). Program został objęty Honorowym Patronatem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu.

Jego podstawowym celem jest edukacja dzieci w zakresie bezpiecznego postępowania w domu jak i poza nim. Adresatami programu są uczniowie szkół podstawowych województwa wielkopolskiego. W roku szkolnym 2004/2005, objęci nim zostali uczniowie klas 0 i I (ogółem ok. 50 tysięcy uczniów) szkół podstawowych. W następnych latach programem obejmowane będą kolejne roczniki uczniów rozpoczynające nauczanie zintegrowane.

Cel główny programu

Program ma charakter długofalowy, którego założeniem jest wieloletnia i ciągła praca z dziećmi odbywającymi naukę szkolną, mająca na celu uzyskanie wymiernych efektów w zakresie ograniczania zjawisk społecznie szkodliwych takich jak: przestępczość, demoralizacja, narkomania, alkoholizm i inne przejawy patologii społecznych. Uczestnicy programu powinni zdobyć umiejętności oraz nawyki rozpoznawania i przewidywania zagrożeń, uczyć się sposobów ich unikania oraz zapobiegania i pokonywania niebezpieczeństw z nimi związanych.

Podmioty współuczestniczące i wspierające realizację programu:

  1. Urząd Wojewódzki – Kuratorium Oświaty.
  2. Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.
  3. Grupa Energetyczna ENEA.

Sposób realizacji

Program realizowany będzie w trzech grupach wiekowych.

Grupa I – uczniowie klas 0 i I szkół podstawowych.

Aktywne wprowadzenie dzieci uczestniczących w programie w zagadnienia szeroko pojętego bezpieczeństwa. Angażowanie każdej ze sfer aktywności najmłodszych nastąpi za pomocą „Elementarza” o charakterze edukacyjnym, który opracowany został przez przedstawicieli Wydziału Prewencji KWP, Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli i Kuratorium Oświaty w Poznaniu. Elementarz pt. „Z Pyrkiem bezpieczniej” składa się z 4 rozdziałów, zatytułowanych:

  • Bezpieczna droga
  • „Zabawa – ale jaka?”
  • „Sam w domu…”
  • „Obcy”

Występujący w tytule elementarza Pyrek pełni rolę dziecięcego przewodnika.

Elementarz został wydany w nakładzie 50 tys. egzemplarzy. Trafił do każdego siedmiolatka w województwie wielkopolskim oraz do sześciolatków w powiecie poznańskim. Załącznikiem do elementarza jest piosenka pod tym samym tytułem, nagrana w formie teledysku na płycie CD, która trafiła do każdej szkoły podstawowej województwa. Treści elementarza i teledysku są skorelowane ze sobą. Kolportaż „Elementarza” i płyt CD przeprowadzony został za pośrednictwem komend miejskich i powiatowych Policji woj. wielkopolskiego. Z rozpoczęciem roku szkolnego policjanci z tych jednostek (np. dzielnicowi, policjanci zespołu ds. nieletnich) wręczyli „Elementarz” uczniom, w trakcie specjalnie przygotowanych w tym celu lekcji, połączonych z pogadanką na tematy prewencyjne.

Symbolicznego rozpoczęcia realizacji programu dokonali Wielkopolski Komendant Wojewódzki Policji oraz Wielkopolski Kurator Oświaty w dniu 1 września 2004 roku w Szkole Podstawowej nr 90 w Poznaniu. Połączone ono było z uroczystą inauguracją roku szkolnego 2004/2005.

Treści zawarte w Elementarzu wykorzystywane będą w procesie nauczania przez nauczycieli przy współudziale policjantów, którzy około 4 razy w roku uczestniczyć będą w zajęciach związanych tematycznie z wprowadzanym rozdziałem. W tym celu, przy współpracy z Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli, przeszkolono 150 policjantów i 200 nauczycieli województwa wielkopolskiego, realizujących program.

Program cieszy się dużą popularnością czego dowodem jest przystąpienie 150 nauczycieli do wykonania tzw. projektów (tworzenie nowych form realizacji programu). Opracowano także propozycje spotkań z dziećmi dla policjantów.

W lutym 2005 roku Elementarz wraz z teledyskiem „Z Pyrkiem bezpieczniej” oraz przykłady działań z wykorzystaniem wielkopolskiej maskotki policyjnej będą promowane na organizowanych w Poznaniu IX Targach Edukacyjnych. Targi odwiedza około 40 tysięcy zwiedzających.

Grupa II – uczniowie klas II i III szkół podstawowych

Realizacja programu tak jak w grupie I, z wykorzystaniem drugiej części Elementarza w wersji wzbogaconej o kolejne treści prewencyjne o charakterze edukacyjnym. Treści zawarte w tej części będą uwzględniać m. in. takie tematy jak:

  • przemoc (bójki, pobicia, wymuszenia…)
  • wykorzystywanie seksualne – zły dotyk,
  • zagrożenia internetowe,
  • uzależnienia (papierosy, alkohol, narkotyki)

Załącznikiem do Elementarza będą gry – komputerowa i planszowa.

Grupa III – uczniowie klas IV – VI szkół podstawowych

Przedsięwzięcia realizowane na tym etapie programu polegać będą na organizowaniu turniejów wiedzy prewencyjnej, bezpieczeństwa w ruchu drogowym, zawodów sportowych oraz różnych form zagospodarowania czasu wolnego dzieci.

Koszt wdrożenia I etapu Programu (druk 50 tys. elementarzy, nagranie teledysku i produkcja 2 tys. sztuk płyt) wyniósł około 65 tys. Koszty tego przedsięwzięcia pokryła Grupa Energetyczna ENEA.

Realizując założenia prewencji kryminalnej Policja była inicjatorem i organizatorem wielu imprez o charakterze profilaktyczno – prewencyjnym dla dzieci i młodzieży, takich jak:

  • turnieje prewencyjne – 138
  • festyny – 369
  • konkursy – 131
  • rajdy – 81
  • pokazy i prezentacje – 346

Policja w zakresie zapobiegania, ujawniania demoralizacji i przestępczości nieletnich współpracowała z różnymi podmiotami pozapolicyjnymi w tym między innymi z:

  • Sądami Rejonowymi – Wydziały Rodzinne i Nieletnich – współpraca z kuratorami zawodowymi dla nieletnich (wymiana informacji na temat sytuacji rodzinnej, warunków rodzinnych w rodzinie gdzie nieletni dopuścił się popełnienia czynu zabronionego, wspólne odwiedzanie rodzin, w których nieletni mają dozór kuratorski)
  • Towarzystwami Przyjaciół Dzieci – organizowanie wolnego czasu dla dzieci z rodzin patologicznych poprzez:
    1. organizowanie wycieczek, rajdów, biwaków,
    2. spotkania z dziećmi w świetlicach terapeutycznych,
    3. organizowanie wyjazdów na kolonie, obozy,
    4. wspólne odwiedzanie rodzin, w których dzieci zagrożone są demoralizacją.
  • Szkołami – współpraca z pedagogami szkolnymi poprzez wspólne prowadzenie rozmów profilaktyczno wychowawczych z dziećmi i młodzieżą sprawiającą kłopoty wychowawcze oraz planowanie i realizacja spotkań z dziećmi w ramach prelekcji i pogadanek w szkołach. Organizowanie wspólnych działań programowych o charakterze profilaktyczno – prewencyjnym. Uzyskiwanie informacji od pedagogów szkolnych o uczniach stwarzających poważne kłopoty wychowawcze. Uzyskiwanie informowanie o zdarzeniach na terenie szkoły dotyczących popełnienia czynów karalnych przez uczniów.
  • Miejskimi Ośrodkami Pomocy Społecznej – współpraca w zakresie udzielania pomocy rodzinom najbiedniejszym.
  • Ośrodkami Profilaktyki i Terapii Uzależnień – w zakresie kompleksowej pomocy rodzinom z problemem alkoholowym.. Współpraca w zakresie organizowania wspólnych spotkań z dziećmi w tematyce „wpływ alkoholu na popełnianie przestępstw”. Prowadzenie zajęć w szkołach dla młodzieży w zakresie uzależnień, szkolenia nauczycieli.
  • Komitetami Ochrony Praw Dziecka – realizacja programów profilaktycznych dla dzieci i młodzieży oraz rodziców. Wymiana informacji o zdarzeniach związanych z przestępstwami na szkodę dzieci.
  • Strażami Miejskimi i Gminnymi – w zakresie realizacji programów prewencyjnych Bezpieczna Szkoła i Bezpieczne Miasto poprzez wspólne prelekcje i spotkania.
  • Miejskimi i Powiatowymi Centrami Pomocy Rodzinie – udział policjantów w Zespołach Wsparcia Rodziny, spotkania w świetlicach dla młodzieży szkolnej oraz wspólne dyżury w Ośrodkach Dla Ofiar Przemocy Rodzinie – wymiana informacji.
  • Komisjami ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – realizacja wspólnych przedsięwzięć w zakresie zwalczania alkoholizmu wśród dzieci i młodzieży. Kontrole punktów sprzedaży napojów alkoholowych, tworzenie punktów konsultacyjnych.
  • Starostami Powiatowymi – poprzez Powiatowe Komisje Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego przekazywanie środków finansowych na realizację programów prewencyjnych.
  • Urzędami Miejskimi, Gminnymi, Miejsko-Gminnymi – szeroko rozumiana współpraca obejmująca całokształt przedsięwzięć na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.
  • Pocztą Polską – współpraca obejmująca szkolenia listonoszy w zakresie ujawniania rodzin patologicznych.
  • Kuratorium Oświaty, Delegaturami zamiejscowymi – współpraca w zakresie realizacji wielkopolskiego programu prewencyjnego „Bezpieczna szkoła” i policyjnego programu edukacyjnego „Z Pyrkiem bezpieczniej”; organizacja szkoleń i spotkań z kadrą nauczycielską itd.
  • Dominikańskim Centrum Informacji o Sektach i Nowych Ruchach Religijnych w Poznaniu – szkolenia i przekazywanie bieżących informacji z zakresu tej tematyki.
  • Mediami – przekazywanie informacji z zakresu prewencji kryminalnej.
  • Towarzystwami Ubezpieczeniowymi oraz innymi podmiotami gospodarczymi – zainteresowane kreowaniem i promowaniem zagadnień prewencji kryminalnej poprzez finansowanie wspólnych przedsięwzięć.
  • Parafiami chrześcijańskimi – współpraca obejmująca wystąpienia specjalistów ds. nieletnich na terenie kościołów z wykładami dotyczącymi bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.
  • SANEPIDem – wspólne spotkania z młodzieżą szkolną i realizacja zagadnień z zakresu patologii społecznej.

Policja wielkopolska realizując zadania w zakresie problematyki nieletnich obejmującej całokształt przedsięwzięć związanych ze zwalczaniem przestępczości i demoralizacji oraz z promowaniem zagadnień prewencji kryminalnej adresowanej do dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli współpracowała z szeregiem różnych innych podmiotów pozapolicyjnych nie wymienionych w powyższym „Raporcie”.

W 2004 roku policjanci województwa wielkopolskiego realizowali szereg przedsięwzięć profilaktyczno – prewencyjnych adresowanych zwłaszcza do dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli. Najbardziej rozpowszechnioną formą grupowego, profilaktycznego oddziaływania na dzieci i młodzież były liczne tematyczne turnieje, konkursy, rajdy oraz festyny, których Policja była inicjatorem, współorganizatorem bądź członkiem wspierającym treści profilaktyczne. Nieodłącznym atrybutem tych imprez były broszury, ulotki, plakaty.

Poniższe przykłady ilustrują podjęte przez Policję inicjatywy w tym zakresie na terenie woj. wielkopolskiego.

KMP Kalisz

Specjalista ds. nieletnich rozpoczął coroczny „Turniej wiedzy o bezpieczeństwie”, przeznaczony dla uczniów drugich klas gimnazjalnych. W jego ramach utrwalana i sprawdzana jest wiedza gimnazjalistów nabyta podczas spotkań z policjantami, przedstawicielami innych instytucji i organizacji w latach ubiegłych z zakresu:

  • bezpieczeństwa dzieci i młodzieży
  • udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej,
  • wiedzy z zakresu odpowiedzialności karnej nieletnich
  • uzależnień i patologii społecznych
  • strzelania sportowego

Turniej organizowany był przy współpracy Wydziału Spraw Społecznych i Mieszkaniowych UM w Kaliszu, Stowarzyszenia Strzeleckiego „Bellona”, ZHP w Kaliszu, Szkoły Ratownictwa Medycznego. W ramach turnieju zorganizowany był również konkurs plastyczny dla uczniów szkół podstawowych z klas 1-3. Turniej przeznaczony dla gimnazjalistów, prowadzony był dwuetapowo; I etap – miał na celu przeprowadzenie testów we wszystkich gimnazjach biorących udział w turnieju, celem wyłonienia reprezentacji szkoły oraz sprawdzenia wiedzy z ww. zagadnień: II etap – wyłonione w I etapie reprezentacje szkół odpowiadały przed komisjami celem sprawdzenia nabytej wiedzy.

Konkurs plastyczny – po uprzednim przeprowadzeniu pogadanek w trakcie realizacji modułów „Praca Policjanta”, „Bezpieczeństwo w drodze do i ze szkoły”, szkoły nadsyłały najlepsze prace plastyczne, które następnie oceniane były przez komisję w skład której wchodzili przedstawiciele UAM w Poznaniu z delegatura w Kaliszu, Policji, Młodzieżowy Dom Kultury.

Turniej miał na celu upowszechnienie wśród dzieci i młodzieży ogólnej wiedzy prewencyjnej i zasad bezpieczeństwa, kształtowanie nawyków właściwego zachowania się na drodze zarówno w charakterze pieszych, jak i kierujących, popularyzowanie podstawowych zasad i umiejętności udzielania pierwszej pomocy, wyrabianie nawyków asertywności wśród młodzieży w stosunku do np. dealerów narkotyków.

W październiku specjalista ds. nieletnich zorganizował rajd turystyczny pod nazwą „Bieg Urwisa”. Rajd przeznaczony był dla uczniów V klas szkół podstawowych sprawiających problemy wychowawcze. Uczniowie wytypowani zostali przez pedagogów. Rajd zorganizowany został w Parku Miejskim przy współudziale Komendy Hufca ZHP w Kaliszu oraz Wydziału Spraw Społecznych i Mieszkaniowych UM.

Rajd pt. „Mali Indianie” związany był z tematyką życia i obyczajów Indian. Trzyosobowe „patrole” reprezentujące szkołę wykonywały zadania, wcześniej przygotowane przez harcerzy z 62 Kaliskiej Drużyny Harcerzy Starszych „Brzoza” tj. pływanie czółnem (nawiązanie do zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym), jazda na byku, „wspinaczka po górach”, wiele gier i zabaw o tematyce indiańskiej oraz rozwiązywanie testów z zakresu bezpieczeństwa – wcześniej przygotowanych przez Sekcje Prewencji. KMP w Kaliszu. Na zakończenie rajdu, każdy z uczestników otrzymał drobny upominek, dyplom oraz ciepły posiłek w postaci żurku ufundowanego przez Restaurację „KTW Szałe” W rajdzie wzięło udział około 80 uczniów z kaliskich szkół oraz po jednym „patrolu” ze szkół gmin powiatu kaliskiego.

Gminny koordynator programu w Godzieszach Wielkich zorganizował również na terenie gminy „Bieg Urwisa”, angażując do tego przedsięwzięcia lokalne instytucje i organizacje państwowe oraz miejscowy Posterunek Policji. W rajdzie wzięło udział około 40 uczniów ze szkól gminy.

Zespół ds. Nieletnich wyszedł z inicjatywą zorganizowania dla wszystkich przedstawicieli z instytucji i organizacji współpracujących na rzecz ograniczenia demoralizacji i przestępczości wśród nieletnich pikniku pod nazwą „Biesiada Prewencyjna” W spotkaniu zorganizowanym w miesiącu wrześniu wzięło udział około 40 osób. Spotkanie odbyło się w miejscowości Szwacin gm. Godziesze Wielkie przy współpracy lokalnego Urzędu Gminy.

Ponadto na terenie działania KMP w Kaliszu zorganizowano następujące działania profilaktyczne dla dzieci i młodzieży:

  • bieg uliczny dla młodzieży pod nazwą „Biegaj z dzielnicowym” zorganizowany przez III rewir dzielnicowych Komisariatu Policji w Kaliszu,
  • rajd turystyczny „Wiosna cekowska” – zorganizowany przy współudziale Posterunku Policji w Cekowie
  • rajd turystyczny „Szlakiem kaliskiej linii Maginota”
  • rajd rowerowy dla dzieci ze szkół podstawowych z gminy Koźminek

KPP Krotoszyn

W 2004 roku przeprowadzono badania ankietowe dot. przemocy w szkole na terenie szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych powiatu krotoszyńskiego. Wyniki ankiety pokazały zasięg problemów i jednocześnie wskazały odpowiednie działania profilaktyczne. Badaniom ankietowym poddano łącznie 1200 uczniów.

Stwierdzono, iż pomimo tego, że 3 respondentów w swojej szkole czuje się bezpiecznie to przemoc psychiczna i fizyczna była, jest i będzie trwale związana ze środowiskiem szkolnym.

Wpływ na tego typu demoralizację mają realia współczesnego życia a w szczególności media (telewizja, prasa i internet). I tu ogromne zadania stoją przed tzw. wychowaniem w poczuciu wartości, norm i więzi społecznych. Przy odrzucaniu ideałów rodziców i autorytetu nauczycieli pojawia się tzw. pustka etyczna, a wraz z nią rozchwianie emocjonalne, kłopoty z odnalezieniem właściwej drogi życiowej. Konsekwencje tego stanu rzeczy to: sięganie po używki, brutalizacja życia, bezwzględność zachowań agresywnych, wzrost przestępczości wśród nieletnich. Media obecnie osiągnęły takie znaczenie, że stały się głównym narzędziem informacyjnym i trwałym składnikiem kultury. Trudno nie zauważyć niewątpliwych zasług telewizji, radia czy prasy w krzewieniu oświaty, niestety, nie sposób nie zauważyć również ich destruktywnego wpływu na dzieci i młodzież. W efekcie odbiorca nie jest w stanie rozróżnić dobra od zła, prawdy od fałszu, staje się bezwolnym narzędziem w rękach nadawcy, mogącego sterować jego działaniem. Perswazja, a nawet manipulacja, atakująca podświadomość, wielogodzinne sugestie płynące z ekranu skutecznie eliminują obiektywizm i ciekawość poznawczą, mało tego – kreują nowe wzorce osobowe np. człowieka żyjącego na luzie, człowieka sukcesu, kobietę „Barbi”, mężczyznę „macho”. Rosną pokolenia dzieci „z syndromem tępego warzywa”, nie potrafiące myśleć samodzielnie, uzależnione od gier komputerowych, telewizji, nawet reklamy. Żyjąc w wyimaginowanym świecie, tracą poczucie rzeczywistości. Zadanie komuś bólu, realne problemy, czy nawet małe szkolne kłopoty – wszystko to jest jedynie projekcją a nie życiem.

W każdej z wymienionych szkół występują wszystkie formy przemocy fizycznej i psychicznej. Najwięcej ankietowanych miało do czynienia z przemocą w szkołach gimnazjalnych (ok. 50% ankietowanych wskazuje pobicia i „kocenia” jako najczęściej występujące formy przemocy fizycznej). Mimo, że najmniej osób miało styczność z przejawami przemocy w szkołach podstawowych, to jednak w szkołach tego typu jest najwięcej ofiar. Niepokojące jest zjawisko poniżania lub krytykowania uczniów przez nauczycieli. Należy zwrócić uwagę na wymiar tego zjawiska np. podczas rad pedagogicznych w jednostkach oświatowych. Podsumowanie wyników ankiet odbyło się na konferencji „Szkoła bez przemocy”.

Opublikowano dzięki uprzejmości Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu.