Artur Malczewski

Zgony z powodu narkotyków

2 lutego 2013  

Zgony spowodowane używaniem narkotyków to jeden z pięciu kluczowych wskaźników, który podlega monitorowaniu przez Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA). Ograniczenie występowania zgonów zapisane jest też w celu głównym Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2006–2010.

W poprzednim numerze „Serwisu” przedstawiono informacje o działaniach podejmowanych w obszarze redukcji szkód, które, oprócz zapobiegania rozpowszechnianiu się zakażeń HIV i HCV, mają na celu również zmniejszenie liczby zgonów. W poniższym artykule chciałbym zaprezentować dane dotyczące jednego z najpoważniejszych skutków zażywania narkotyków, tj. śmiertelnych przedawkowań. Przed zapoznaniem się z omawianymi danymi należy wziąć pod uwagę, iż pojęcie zgonów związanych z zażywaniem narkotyków to określenie złożone.

Zależnie od przyjętej definicji może oznaczać zgony, których bezpośrednią przyczyną było zażycie substancji psychoaktywnej albo obejmować także zgony, w których zażywanie narkotyków miało pośrednią lub przypadkowa rolę, jak np. przemoc, wypadki drogowe. Według protokołu EMCDDA, którym posługuje się Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii, zgony z powodu narkotyków odnoszą się do śmiertelnych zatruć spowodowanych zażyciem jednego lub kilku narkotyków, w przypadku gdy zgon następuje niedługo po przyjęciu jednej lub kilku substancji (EMCDDA 2002). W tym znaczeniu termin „zgony” stosowany jest również w tym artykule.

Śmiertelne zatrucia narkotykami w Europie

Według danych z lat 2000–2003 w Europie spada liczba zgonów spowodowanych narkotykami (EMCDDA 2006). Tendencja ta uległa zahamowaniu i w roku 2004 nastąpił lekki wzrost o 3% w porównaniu do roku 2003. W latach 1990–2004 w krajach Unii Europejskiej odnotowywano od 6500 do 9000 przypadków zgonów. Dane te najprawdopodobniej są zaniżone i należy je przyjąć jako oszacowanie liczby minimalnej. Średnia wartość wskaźnika śmiertelności w grupie zgonów związanych z narkotykami na milion mieszkańców wynosi 13 w krajach Unii Europejskiej (od 0,2 do 50). W grupie mężczyzn w wieku 15–39 lat wskaźniki śmiertelności są trzy razy wyższe i wynoszą około 40 na milion. W Europie najwięcej przypadków zgonów odnotowywanych jest z powodu opiatów, w tym zdecydowana większość w wyniku zażycia heroiny. W grupie osób, które przedawkowały narkotyki przeważają mężczyźni. Większość ofiar jest w wieku 20–40 lat, a średnia wieku wynosi około 35 lat.

Wykres 1. Liczba zgonów w krajach UE i Norwegii w 2004 r. (w przypadku danych wcześniejszych rok podany w nawiasie).

Źródło: Number of acute drug-related deaths recorded in EU Member States (25 members and candidates) according to national definitions – Part (i) Total drug-related deaths, 1985 to 2004.

Na wykresie 1. przedstawiono liczbę zgonów spowodowanych narkotykami w krajach Unii Europejskiej i Norwegii. Dane dotyczą roku 2004 lub ostatniego, z którego były dostępne (w nawiasach przy nazwie krajów podano rok). Najwięcej zgonów odnotowano w Wielkiej Brytanii, Niemczech i Włoszech. Powyżej 200 śmiertelnych zatruć mają na koncie Czechy, Dania, Grecja, Hiszpania i Polska.

Zgony z powodu narkotyków w Polsce

Podstawowym źródłem informacji o zgonach z powodu narkotyków w Polsce są dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS). Każdy przypadek śmierci jest ewidencjonowany przez GUS w bazie zgonów. Zawiera ona informacje o miejscu śmiertelnego zatrucia, dane socjodemograficzne o osobie, która przedawkowała narkotyki oraz rodzaj substancji, z powodu której nastąpił zgon (według kodów ICD). Do 1996 roku stosowana była 9. rewizja ICD1Klasyfikacja ICD-10 (Międzynarodowa klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych) to baza danych zawierająca kody chorób., od 1997 roku dane są kodyfikowane według 10 rewizji ICD. Podstawowym ograniczeniem w zbieraniu danych o zgonach z powodu narkotyków jest wprowadzanie do bazy tylko jednego kodu, czyli jednej bezpośredniej przyczyny zgonu. W Głównym Urzędzie Statystycznym trwają prace nad rozbudowaniem bazy o drugą i trzecią przyczynę zgonu, co dostosuje polski rejestr do wymagań Eurostatu. Posługiwanie się jednym kodem może mieć wpływ na niedoszacowanie liczby przypadków2W przypadku każdego zgonu określane są trzy przyczyny zgonu: jedna bezpośrednia i dwie pośrednie, ale kod tylko pierwszej znaj- duję się w bazie GUS. W przypadku np. zgonu spowodowanego zawałem serca pod wpływem narkotyku pierwszą przyczyną będzie zawał, a drugą rodzaj narkotyku, który go wywołał. Przy kodowaniu i wpisywaniu tylko pierwszej przyczyny nie mamy informacji, że zgon jest spowodowany narkotykiem. Informacja o substancji odurzającej w tym przypadku nie jest wprowadzana do bazy, ponieważ jest to przyczyna pośrednia.. W 2005 roku wybrano kody, które tworzą krajową definicję zgonów z powodu narkotyków. Z ogólnej bazy wyselekcjonowane zostały zgodne z krajową definicją kody ICD: F11-12, F14-16, F19, X42, X62, Y12, X44, X64, Y14. Polska definicja zgonów opiera się na selekcji B z protokołu EMCDDA (EMCDDA 2002) oraz na wcześniej stosowanej krajowej metodologii.

Tabela 2. Zgony z powodu przedawkowania narkotyków w latach 1987–2005.

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Dane z tabeli 1. wskazują na stabilny trend zgonów z powodu narkotyków. W 1997 zanotowano wzrost liczby przypadków w porównaniu do roku 1996. W tym czasie weszła w życie 10 rewizja ICD. Zmiany w kodowaniu mogły mieć wpływ na zwiększenie generowanych z bazy liczb zgonów. W latach 1997–2004 liczby zgonów nie ulegają większym wahaniom i utrzymują się na stałym poziomie. W 2005 roku nastąpił lekki wzrost śmiertelnych przedawkowań z powodu narkotyków. Z powodu narkotyków umiera więcej mężczyzn niż kobiet. W 2005 roku spośród osób, które przedawkowały 41% było płci żeńskiej, w 2004 – 38%, 2003 – 32%, a w 2002 – 42%. Jak widać, odsetek kobiet, które zmarły z powodu śmiertelnego zatrucia narkotykami, osiągnął w 2005 roku prawie taką samą wartość, jak w roku 2002. Średnia wieku ofiar jest stosunkowo wysoka – wynosi 42 lata i jest o 7 lat wyższa od średniej europejskiej. Jednak najmłodsza osoba, która przedawkowała w 2005 roku miała 14 lat. Duża część zgonów nastąpiła w wyniku narkotyków, które przy obecnie stosowanej klasyfikacji trudno określić. W 2005 roku najwięcej osób zmarło z powodu opiatów (11 przypadków). Odnotowano także zgony z powodu zażycia substancji halucynogennych (3 przypadki) i jeden po zatruciu kokainą.

Sytuacja w województwach

Jeżeli przyjrzymy się liczbie zgonów z powodu narkotyków w 2005 roku w podziale na województwa (tabela 2), to zauważymy, że najwięcej przypadków śmiertelnego przedawkowania narkotyków wystąpiło w województwie mazowieckim, śląskim, zachodniopomorskim i łódzkim. W pozostałych województwach liczba zgonów nie przekroczyła dwudziestu w ciągu roku.

Tabela 2. Liczba zgonów z powodu przedawkowania narkotyków (wg krajowej definicji: F11-12, F14-16, F19, X42, X62, Y12, X44, X64, Y14) w 2004 i 2005 roku w podziale na województwa.

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

W województwie śląskim, w którym odnotowano najwięcej zgonów w roku 2004, liczba śmiertelnych przedawkowań spadła w 2005 roku, podobnie zresztą, jak w lubuskim i świętokrzyskim. Największą dynamikę zmian odnotować należy w województwie mazowieckim, gdzie nastąpił wzrost o 77%. 45 śmiertelnych zatruć z tego województwa miało miejsce w Warszawie. Oznacza to, iż w samej stolicy w 2005 roku było więcej zgonów niż w większości innych województw.

Zgony według danych policyjnych

Drugim systemem, który rejestrował zgony z powodu przedawkowania, była ewidencja policyjna (tabela 3). Dane zbierały komendy miejskie i powiatowe, następnie raportowano je w trybie półrocznym do komend wojewódzkich, skąd trafiały do Komendy Głównej Policji.

Tabela 3. Zgony z powodu przedawkowania narkotyków w latach 1988–2000.

Źródło: Komenda Główna Policji

Zgodnie z prawem, każdy przypadek nagłego zgonu powinien być zbadany przez policję. W ten sposób można stwierdzić, czy dany przypadek był związany z zażyciem narkotyków. Powyższy system nie zbiera informacji o rodzaju substancji, z powodu której doszło do śmiertelnego zatrucia, jak również danych socjodemograficznych zmarłych osób. Trudno jest na tej podstawie uchwycić stałą tendencję, trend raczej fluktuuje. Warto także zauważyć, że liczby nie przekraczają tych z tabeli 1, gdzie znajdują się dane o zgonach według bazy GUS. W ostatnim roku prowadzenia sprawozdawczości (2000) odnotowano174 zgony.

Bibliografia

  1. EMCDDA, Raport naukowy EMCDDA 28.08.02, Protokół Standardowy DRD, wersja 3.0, EMCDDA, Lizbona 2002.
  2. EMCDDA, Sprawozdanie roczne – stan problemu narkotykowego w Europie 2006, EMCDDA, Lizbona 2006.
  3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2006–2010 (Dz.U.2006.143.1033)
  4. Table DRD-2. Number of acute drug-related deaths recorded in EU Member States (25 members and candidates) according to national definitions – Part (i) Total drug-related deaths, 1985 to 2004 (stan na 28.07.2007).

Przypisy

  • 1
    Klasyfikacja ICD-10 (Międzynarodowa klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych) to baza danych zawierająca kody chorób.
  • 2
    W przypadku każdego zgonu określane są trzy przyczyny zgonu: jedna bezpośrednia i dwie pośrednie, ale kod tylko pierwszej znaj- duję się w bazie GUS. W przypadku np. zgonu spowodowanego zawałem serca pod wpływem narkotyku pierwszą przyczyną będzie zawał, a drugą rodzaj narkotyku, który go wywołał. Przy kodowaniu i wpisywaniu tylko pierwszej przyczyny nie mamy informacji, że zgon jest spowodowany narkotykiem. Informacja o substancji odurzającej w tym przypadku nie jest wprowadzana do bazy, ponieważ jest to przyczyna pośrednia.