Piotr Jabłoński

Kodeks etyczny terapeuty uzależnień – wprowadzenie

1 lutego 2013  

Zespół Ekspertów – ukonstytuowany z inicjatywy środowiska terapeutów uzależnień od substancji psychoaktywnych – opracował, przy wsparciu Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Kodeks Etyczny stanowiący zbiór zasad określających standardy postępowania terapeuty.

Poprawa jakości świadczeń leczniczych i rehabilitacyjnych już od wielu lat jest przedmiotem zainteresowania zarówno Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii, jak i środowiska terapeutów uzależnień. Nie ma bowiem wątpliwości co do tego, że dbałość o poziom leczenia i rehabilitacji osób uzależnionych w sposób istotny wpływa na podniesienie skuteczności realizowanych działań.

Przykładami takich wspólnych starań i osiągnięć jest funkcjonujący od paru lat system certyfikowanych szkoleń dla instruktorów i specjalistów terapii uzależnień od substancji psychoaktywnych czy też opracowanie standardów terapii oraz zasad akredytacji placówek oferujących świadczenia lecznicze. Choć propozycjom tym daleko jeszcze do doskonałości, to z pewnością wpłynęły one lub wpłyną w najbliższym czasie zarówno na poziom pracy terapeutów, jak i placówek zajmujących się pomocą osobom używającym środków odurzających. Wymienione wyżej przedsięwzięcia mają swoją wagę merytoryczną i formalną m.in. dzięki osadzeniu ich w obowiązującym w naszym kraju prawie oraz w zasadach prowadzenia polityki antynarkotykowej.

Każde rozwiązanie programowe zwiększa swoją efektywność, gdy staje się mechanizmem systemowym, a ponadto jest akceptowane i traktowane jako własne przez środowisko zawodowe, którego dotyczy. Dobra praktyka wydaje się być lepszym gwarantem jakości i powszechności stosowania tych rozwiązań niż surowe, ale nie do końca respektowane prawo. Porządkowaniu naszego „systemu terapeutycznego” towarzyszy dyskusja nad jego skutecznością w praktyce, a w ślad za tym nad potrzebami jego modyfikacji i uzupełnień. W dyskusji tej szczególne miejsce zajmują głosy oczekujące większej kontroli zachowań zawodowych i etycznych pracowników systemu pomocy osobom używającym substancji odurzających. Źródłem takich potrzeb są negatywne zachowania terapeutów, które co prawda pojawiają się sporadycznie, ale jednak stawiają w złym świetle ich postawy moralne i etyczne oraz warsztat zawodowy. Z tego też źródła wypływają postulaty weryfikacji wydanych już zaświadczeń o uzyskanych kwalifikacjach certyfikowanych instruktorów i specjalistów terapii uzależnień. Obecne rozwiązania prawne nie dają jednak żadnych podstaw do ich rewizji, tak jak np. nie ma możliwości odebrania świadectwa ukończenia szkoły podstawowej, nawet gdyby ktoś utracił możliwości czytania i pisania.

Obowiązujący system przygotowania zawodowego umożliwia zdobycie odpowiedniej wiedzy i umiejętności niezbędnych do pracy z osobami uzależnionymi, a kwalifikacje te potwierdzone są świadectwem ukończenia szkolenia uzyskanym w procedurze egzaminacyjnej. Obecne rozwiązanie nie jest jeszcze systemem gwarantującym ustawiczne potwierdzanie kwalifikacji zawodowych. System taki − z obowiązkiem permanentnego kształcenia się i możliwością utraty uprawnień w przypadku wystąpienia np. długiej przerwy w praktyce zawodowej (jak to ma miejsce w środowisku lekarzy i pielęgniarek) lub też w sytuacji pojawienia się zachowań mało profesjonalnych i nieetycznych − to wyzwanie, przed którym dopiero stoimy. Zbudowanie prawnego i organizacyjnego szkieletu takiego systemu wymaga podstaw legislacyjnych, które trzeba będzie stworzyć. Potrzeba podjęcia takiego wyzwania w najbliższej przyszłości wydaje się oczywista i z pewnością warto taki system budować razem ze środowiskiem terapeutów zajmujących się uzależnieniem od alkoholu, przy wsparciu Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Tym niemniej jednak już teraz koniecznym wydaje się wdrożenie systemu respektowania etyczności działań, jakie podejmujemy wobec naszych pacjentów i podopiecznych. Realizacji takiego zadania podjął się Zespół Ekspertów, który powstał w wyniku inicjatywy środowiska terapeutów uzależnień od substancji psychoaktywnych przy technicznym i organizacyjnym wsparciu Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii. Zespół postawił sobie za cel nakreślenie zasad zarówno samego kanonu etycznego pracy terapeuty uzależnień, jak i jego części operacyjnej w postaci zasad funkcjonowania pracy Komisji ds. Etyki. Przede wszystkim został więc opracowany Kodeks Etyczny, który stanowi zbiór zasad określających standardy postępowania terapeuty. Kodeks, podobnie jak większość kanonów etycznych i moralnych, jako wartość naczelną stawia dobro drugiego człowieka, ale jednocześnie wskazuje i przybliża zakresy tematyczne, które są specyficzne dla terapeutów niosących pomoc osobom używającym substancji uzależniających. Priorytetem Zespołu stało się wprowadzenie Kodeksu w praktykę zawodową naszego środowiska. Należy jednak podkreślić, że Kodeks nie jest przepisem prawa powszechnie obowiązującego. Jego siła oddziaływania i wartość opierają się na zasadzie dobrowolności i indywidualnej potrzebie każdej z zainteresowanych osób do podpisania się pod przyjętym kanonem i wpisania się na publiczną listę terapeutów deklarujących gotowość przestrzegania Kodeksu, która jest dostępna m.in. na stronie internetowej Krajowego Biura. Należy przy tym mieć świadomość, że osoby, które wpiszą się na taką listę, nie tylko zobowiązują się do przestrzegania zasad i utrzymywania standardów zawartych w Kodeksie, ale również decydują się na działania oceniające Komisji ds. Etyki. Mimo że Komisja jest ciałem nieformalnym w znaczeniu prawnym, to wpisując się na listę trzeba także pamiętać, że dajemy jej prawo do oceny naszych zachowań w przypadku wystąpienia zdarzeń wymagających wyjaśnienia, a odnoszących się do zakresu spraw objętych Kodeksem. Jednak zadaniem Komisji będzie nie tylko ochrona praw pacjentów, ale w równym stopniu obrona terapeutów przed nieuzasadnionymi zarzutami i pomówieniami.

Czy taki system ma szansę istnienia i skutecznego wywierania wpływu na jakość szeroko rozumianej oferty terapeutycznej dla osób używających narkotyków? Odpowiedź na to pytanie przyniosą najbliższe miesiące. Za racjami funkcjonowania takiego systemu stoi, poza kryteriami obiektywnymi, dorobek zawodowy osób, które zaangażowały swój autorytet oraz poświęciły czas i włożyły niemały wysiłek w jego stworzenie. Chciałbym serdecznie podziękować tym osobom za ich pracę i odpowiedzialność, jaką na siebie przyjęły. O rzeczywistej wartości Kodeksu zadecydują jednak przede wszystkim terapeuci, jeśli uznają go za odpowiadający potrzebom ich środowiska oraz potrzebom pacjentów i podopiecznych.

Na łamach niniejszego „Serwisu” publikujemy dokumenty opracowane przez Zespół Ekspertów, do przeczytania których gorąco Państwa zachęcam. Mam nadzieję, że po zapoznaniu się z Kodeksem i Regulaminem Pracy Komisji doceniona zostanie waga i rola zaproponowanego systemu oraz to, co może on wnieść do praktyki terapeutycznej. W myśl Regulaminu Pracy Komisji ds. Etyki, Komisję taką powołuje dyrektor Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii po konsultacji ze środowiskiem terapeutów uzależnień. Zapewne wszystkim nam zależy, aby w Komisji zasiadały osoby cieszące się najwyższym szacunkiem i zaufaniem, dlatego zachęcam Państwa, aby do końca grudnia br. zgłaszać do Krajowego Biura pisemne propozycje kandydatur na członków Komisji.

Na koniec chciałbym imiennie podziękować wszystkim koleżankom i kolegom, specjalistom terapii uzależnień oraz pracownikom Krajowego Biura, za pracę, którą włożyli w tworzenie prezentowanych dziś dokumentów. Jestem przekonany, że ten wysiłek się opłacił i zaowocuje funkcjonowaniem Kodeksu w środowisku terapeutów. Mam również nadzieję, że uznacie Państwo Kodeks za kolejny krok na drodze podnoszenia jakości świadczeń leczniczych i rehabilitacyjnych, a tym samym zwiększenia prestiżu tak odpowiedzialnego zawodu, jakim jest zawód terapeuty uzależnień. Należne słowa uznania i serdeczne podziękowania składam: Karinie Chmielewskiej, Dawidowi Chojeckiemu, Krzysztofowi Czekajowi, Jolancie Koczurowskiej, Agnieszce Kolbowskiej, Małgorzacie Kowalcze, Małgorzacie Maresz, Małgorzacie Polecińskiej, Katarzynie Puławskiej oraz Jackowi Sękiewiczowi.