W Czechach i na Słowacji najbardziej popularnym stymulantem jest metaamfetamina, co jest wyjątkiem w Europie, gdzie dominuje albo kokaina, albo amfetamina. W polskich laboratoriach amfetamina produkowana jest metodą Leuckarta. Podstawowymi prekursorami do jej produkcji są BMK i mrówczan amonu. Znaczna część tej produkcji przeznaczona jest na rynki krajów zachodnioeuropejskich, zwłaszcza Niemiec i krajów skandynawskich.
Wykres 1. Liczba nielegalnych laboratoriów zlikwidowanych w latach 2000—2008
Źródło: Dane KGP opracowane przez CINN.
Przez terytorium Polski przebiegają główne szlaki przemytu narkotyków. Nielegalne substancje przemycane są przez nasz kraj w tranzycie albo bezpośrednio docierają na rynki zachodnioeuropejskie. Innym rozwiązaniem stosowanym przez grupy przestępcze jest magazynowanie narkotyków, przepakowywanie ich i w mniejszych ilościach przesyłanie do innych krajów europejskich i Ameryki Północnej. Trasy i metody przemytu narkotyków do Polski zależą od ich rodzaju, ilości i kraju pochodzenia:
- drogą morską i powietrzną do Polski przemycana jest kokaina z Ameryki Południowej oraz marihuana i haszysz z Afryki,
- heroina oraz marihuana i haszysz pochodzenia azjatyckiego (Azja Południowo-Zachodnia) przemycane są drogą lądową,
- w przypadku heroiny pochodzącej z krajów tzw. Złotego Półksiężyca (Afganistan, Pakistan, Iran) przemyt odbywa się tzw. szlakiem bałkańskim (Turcja—Bułgaria—Rumunia—Węgry) bądź przez terytorium byłego ZSRR, najwięcej heroiny trafia do Polski z Afganistanu,
- tą samą trasą trafia do Polski heroina z tzw. Złotego Trójkąta (Birma – Laos – Tajlandia), przy czym mniejsze ilości przemycane są także drogą powietrzną,
- przez terytorium Niemiec trafia do Polski marihuana przemycana z Holandii drogą lądową.
W ramach walki ze zorganizowaną przestępczością, policja rozwijała w 2008 roku międzynarodową współpracę operacyjną, uczestnicząc w projektach na szczeblu europejskim, jak również lokalnym (np. EAGLE, COSPOL, TRAP, NORD-OST, EUROPOL). W 2008 roku zaangażowała się w projekt CeCLAD-M dotyczący zwalczania przemytu narkotyków w regionie Morza Śródziemnego. Rozwijano także współpracę transgraniczną ze służbami Niemiec i Ukrainy, która miała na celu prowadzenie wspólnych operacji dotyczących przemytu haszyszu i heroiny. Ponadto w październiku 2008 roku policja wspólnie z polską Służbą Celną uczestniczyła w międzynarodowej operacji celnej „Inbus”, mającej na celu ograniczenie przemytu na teren kraju narkotyków syntetycznych. Kolejną inicjatywą była operacja „Kanał”, która dotyczyła ograniczenia produkcji, obrotu i przemytu narkotyków na terenie Europy Wschodniej i Azji.
Konfiskaty narkotyków
Ujawnieniami narkotyków zajmują się Policja, Służba Celna (usytuowana w Ministerstwie Finansów), Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Służba Więzienna na terenie jednostek penitencjarnych. Wszystkie powyższe instytucje nie wypracowały jeszcze wspólnego systemu zbierania danych, co utrudnia oszacowanie ilości narkotyków skonfiskowanych na poziomie całego kraju. Ponieważ w niektóre z ujawnień zaangażowane są co najmniej dwie instytucje, nie można uniknąć podwójnego liczenia tych samych przypadków. Ze względu na bardzo duże wahania ilości konfiskowanych jednorazowo narkotyków oraz dużą rolę czynnika losowego analiza trendu jest bardzo utrudniona. Należy także pamiętać, że część narkotyków zabezpieczonych przez polskie służby miało docelowo trafić poza granice naszego kraju. W 2008 roku Straż Graniczna wprowadziła nowy system zbierania danych, dzięki któremu jest w stanie wyodrębnić zabezpieczenia narkotyków realizowane tylko przez funkcjonariuszy Straży Granicznej. W ten sposób udało się w bardzo dużym stopniu ograniczyć liczenie tych samych ujawnień przedstawianych w zestawieniu wszystkich zabezpieczonych w Polsce narkotyków.
Tabela 1. Konfiskaty Policji w latach 2000—2008
Źródło: Dane KGP opracowane przez CINN.
Analizując ilości wszystkich zabezpieczeń w 2008 roku, odnotowujemy konfiskaty dużych ilości konopi (prawie 493 kg marihuany oraz 115 kg haszyszu) i jest to znaczny wzrost w porównaniu do roku 2007, kiedy ujawniono 353 kg marihuany oraz 33 kg haszyszu. Ponadto skonfiskowano większe ilości tabletek ecstasy – 652 tys. w porównaniu do 610 tys. w 2007 roku oraz listków LSD – 353 sztuki, a w 2007 roku 327. W przypadku pozostałych substancji zmniejszyły się ilości ujawnionych narkotyków: amfetamina – 356 kg (424 kg w 2007 roku), heroina 79 kg (124 kg w 2007 roku), największy spadek odnotowano w przypadku kokainy 29 kg (161 kg w 2007 roku).
Jednostki CBŚ zajmują się przede wszystkim walką ze zorganizowaną przestępczością, a pion policji kryminalnej zwalcza handel detaliczny. Konfiskaty obydwu jednostek zostały przedstawione w tabeli 1. Analizując dane w niej zawarte, można wychwycić pewne tendencje w rozwoju zjawiska. Dane policyjne wskazują na rosnący trend ilości skonfiskowanej amfetaminy w latach 2002–2007, który uległ załamaniu w 2008 roku. Z kolei rejestrujemy wzrost liczby skonfiskowanych tabletek ecstasy z 598 tys. do 651 tys. Konfiskaty heroiny (78,6 kg) spadły poniżej wartości z 2006 roku. Zwiększyła się za to ilość zabezpieczonej marihuany oraz haszyszu. W ciągu ostatnich siedmiu lat największe ilości marihuany policja ujawniła w 2008 roku, kiedy to zabezpieczono prawie 460 kg. Znacznie wzrosła także ilość zabezpieczonego haszyszu, który w 2008 roku osiągnął rekordową ilość z 2002 roku – 114 kg. Oznacza to ponad czterokrotny wzrost w stosunku do 2007 roku. Znacznie zwiększyły się ujawnienia krzaków konopi, co może oznaczać wzrost ich krajowej produkcji. Świadczy o tym także fakt, iż w 2008 roku jednostki policji zlokalizowały 123 nielegalne uprawy konopi indyjskich o łącznym areale 18435 m2 (w 2007 roku 128 upraw; areał 7408 m2). Prowadzono również działania przeciwko uprawom maku. W 2008 roku ujawniono 176 nielegalnych upraw maku wysokomorfinowego o areale 20534 m2 (w 2007 roku 106 nielegalnych upraw o areale 21366 m2).
Dane Służby Celnej zaprezentowane są w tabeli 2. Na ich podstawie możemy prześledzić ujawnienia narkotyków w ciągu ostatnich siedmiu lat. Analizując zawarte w tabeli informacje, widać, że w 2008 roku uległy zwiększeniu ilości ujawnionej marihuany, haszyszu i amfetaminy. Spadły natomiast zabezpieczenia heroiny, kokainy, ecstasy oraz krzaków konopi. W przypadku LSD konfiskaty są wręcz znikome. W ciągu ostatnich siedmiu lat największa ilość zabezpieczonego haszyszu przypada na 2008 rok – 43,5 kg. Taki sam wskaźnik dotyczył marihuany i był on też najwyższy w skali ostatnich siedmiu lat. Wzrost nastąpił także w przypadku liczby ujawnień marihuany i haszyszu, które w 2008 roku były najwyższe w analizowanym okresie. Ponadto funkcjonariusze Służby Celnej zabezpieczyli 930 g DMT (dimetylotryptamina) oraz 45 kg GHB (kwas 4-hydroksybutanowy). Analizując tendencje w liczbie zabezpieczeń, należy odnotować największą od 2002 roku liczbę zabezpieczeń marihuany (624 sprawy) oraz haszyszu (125).
Tabela 2. Ujawnienia Służby Celnej w latach 2000—2008
Źródło: Dane Służby Celnej Ministerstwa Finansów opracowane przez CINN.
W tabeli 3. przedstawione zostały ujawnienia Straży Granicznej w latach 2002–2008. Dane z 2008 roku dotyczą tylko zabezpieczeń tej służby, co utrudnia ich porównywalność ze wskaźnikami z lat poprzednich. Pomimo tych ograniczeń, w 2008 roku widać wzrost ilości zabezpieczonej marihuany, której Straż Graniczna skonfiskowała ponad 32 kg.
Tabela 3. Przemyt zatrzymany przez Straż Graniczną w latach 2000—2008. Dane zwierają ujawnienia tylko Straży Granicznej bez udziału innych służb
Źródło: Dane ze Straży Granicznej (za 2007 i 2008 rok dostarczone w ramach sprawozdawczości dla INCB) opracowane przez CINN.
Ceny narkotyków
Informacje o cenach narkotyków otrzymujemy od instytucji zajmujących się walką z nielegalnym rynkiem. Kluczową instytucją w zbieraniu tych danych jest policja, ponieważ w swoich działaniach prowadzi operacje wymierzone nie tylko w handel hurtowy, ale także sprzedaż detaliczną. Ceny detaliczne pozwalają śledzić zmiany na scenie narkotykowej. Ich wzrost lub spadek jest sygnałem wzrostu lub spadku podaży. Warto zauważyć, że na cenę narkotyków ma wpływ szereg czynników, m.in.: zróżnicowanie terytorialne, czystość narkotyku, intensywność działań policyjnych, jak również sytuacja międzynarodowa. Aby otrzymać w miarę rzetelne dane i wyeliminować zakłócenia, które mogą wpłynąć na ich wiarygodność, informacje o cenach powinny być zbierane według określonej metodologii z jak największej liczby różnych źródeł. Policyjny system zbierania danych nie pozwala na uzyskanie informacji odzwierciedlających dokładnie ceny detaliczne na scenie narkotykowej. Dane te należy zatem traktować jako szacunkowe. Pomimo tych ograniczeń można pokusić się o ich interpretację, z zastrzeżeniem, że podane w tabeli wskaźniki należy traktować jako przybliżone. Porównując dane (tabela 4.) z ostatnich dwóch lat należy odnotować wzrost średnich cen trzech substancji: kokainy z 185 zł do 196 zł oraz haszyszu i LSD z 25 zł do 29 zł. W przypadku cen czterech innych substancji odnotowano spadek (amfetamina z 57 zł do 27 zł, ecstasy z 17 zł do 11 zł, brązowa heroina (brown sugar) z 225 zł z do 188 zł oraz marihuana z 32 zł do 27 zł). Porównując dane z ostatniego roku (2008) z tymi z roku 1999, czyli badając trend długookresowy, obserwujemy spadek cen wszystkich narkotyków w tym czasie. Z informacji operacyjnych policji wynika, że zahamowaniu uległ trend spadkowy i ceny narkotyków uległy stabilizacji.
Tabela 4. Detaliczne ceny narkotyków na nielegalnym rynku w latach 1999—2008 (cena minimalna, maksymalna, średnia oraz najczęściej występująca)
Źródło: Dane z KGP.
W 2008 roku zostało przeprowadzone badanie wśród klientów programów niskoprogowych1>Wyniki oraz metodologia badania zostały przedstawione w artykule Artura Malczewskiego Pierwsze ogólnopolskie badanie klientów programów niskoprogowych, „Serwis Informacyjny NARKOMANIA” nr 2/2009.. W trakcie wywiadów ankietowani proszeni byli o podanie ceny ostatniego zakupu poszczególnych narkotyków. W tabeli 5. przedstawione zostały ceny średnie, modalne, najniższe oraz najwyższe. Liczba próbek oznacza liczbę podanych cen, które zostały wykorzystane do obliczenia średniej i najczęściej występującej, czyli ceny modalnej. Ceny z badania są zbliżone do tych ze statystyki policyjnej. Oprócz średniej ceny, która jest podatna na skrajne wartości, wygenerowana została cena modalna. Średnia cena marihuany za gram wyniosła 23 zł, a haszyszu 28 zł. Centymetr „kompotu” sprzedawany jest średnio po 9 zł. Ponad połowa badanych kupowała go nieznacznie drożej, płacąc 10 zł. Gram amfetaminy osiąga średnią cenę 32 zł, a prawie co czwarty użytkownik płacił 40 zł. Cena brązowej heroiny wynosi 159 zł, jedna czwarta kupujących zapłaciła 120 zł. Znaczna różnica występuje w przypadku ceny LSD, która jest niższa o 7 zł od ceny z danych policji. 44% osób kupujących zapłaciło za LSD 30 zł, czyli cenę średnią według danych policji.
Tabela 5. Ceny narkotyków w 2008 roku według danych z badania klientów programów niskoprogowych
Czystość narkotyków
Opierając się na danych policji oraz na wynikach badań jakościowych przeprowadzonych wśród użytkowników narkotyków, można stwierdzić, że czystość narkotyków sprzedawanych na nielegalnym rynku jest bardzo zróżnicowana. Brak jednolitego systemu zbierania danych w tym obszarze utrudnia interpretację otrzymywanych danych. W tabeli 6. zestawiono dane otrzymane z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego, dotyczące czystości narkotyków sprzedawanych na czarnym rynku. Średnia czystość kokainy i amfetaminy w 2007 roku wyniosła około 35%. Najnowsze dane wskazują na spadek czystości tych dwóch substancji. Należy zauważyć, że informacje z lat poprzednich, w szczególności dotyczące kokainy, wydają się być oparte na zabezpieczeniach dużych ilości narkotyków, których czystość jest o wiele wyższa niż substancji sprzedawanych w handlu detalicznym. Zawartość THC w marihuanie jest w Polsce nieco niższa niż w krajach Europy Zachodniej. Według danych EMCDDA stężenie THC w marihuanie w krajach europejskich wynosi średnio 6—8% (King, 2004). Dane dotyczące Polski z 2008 roku pokazują, że średnia zawartość THC w marihuanie wynosiła 7%. Od kilku lat odnotowujemy wzrost stężenia THC. W tym miejscu należy także podkreślić, że tak niska średnia zawartość THC w latach 2004—2006 może być efektem wliczania do średniej próbek konopi włóknistej, w której zawartość THC jest znikoma. Od 2005 roku oprócz minimalnej i maksymalnej czystości narkotyków podawana jest również wartość modalna, czyli najczęściej występująca. Dla marihuany wyniosła ona 4% w 2008 roku, dla amfetaminy 17%, a dla kokainy 24% (w 2007 roku 5% dla marihuany, 30% dla amfetaminy). Wartości najczęściej występujące są niższe od średniej.
Tabela 6. Czystość kokainy i amfetaminy oraz zawartość THC w konopiach na nielegalnym rynku w latach 2004—2008 (czystość minimalna, maksymalna, średnia i najczęściej występująca – modalna)
Źródło: Dane Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego.
CLK analizuje również skład tabletek ecstasy. Według danych z 2008 roku, wśród badanych tabletek ecstasy 75% zawierało MDMA, MDEA, MDA;18% amfetaminę z MDMA, 2% tylko amfetaminę, a około 5% inne kontrolowane substancje. Podsumowując dane dotyczące czystości narkotyków, należy zauważyć, że w porównaniu do 2006 roku zmniejszyła się czystość amfetaminy i kokainy (wskaźnik średniej i modalnej czystości), wzrosła z kolei zawartość THC w marihuanie.
Dostępność narkotyków
Źródłem danych o dostępności narkotyków wśród młodych osób są wyniki badań szkolnych. W 2008 roku na zlecenie KBPN CBOS przeprowadził badanie wśród uczniów ostatnich klas ponadgimnazjalnych. Badani mieli ocenić, jak trudne byłoby dla nich zdobycie poszczególnych środków legalnych i nielegalnych. Z informacji zawartych w tabeli 7. wynika, że najłatwiejszymi do zdobycia substancjami są leki uspokajające i nasenne (46%) oraz marihuana i haszysz (45%). W czterostopniowej skali blisko połowa badanych określiła uzyskanie tych narkotyków jako łatwe. W przypadku pozostałych substancji, również tych przedstawionych w tabeli 7., większość respondentów ocenia ich zdobycie jako niemożliwe lub trudne niż łatwe. Najmniej respondentów deklarowało łatwość zdobycia DXM (8%) oraz szałwi wieszczej i cracku (po 11%).
Innym wskaźnikiem dostępności było pytanie o to, czy badanemu proponowano jakieś substancje psychoaktywne. Respondentom przedstawiono listę środków legalnych i nielegalnych i proszono o zaznaczenie tych, które w czasie ostatnich 12 miesięcy ktokolwiek im proponował. Najczęściej oferowanym młodzieży środkiem były konopie. Chociaż raz w czasie ostatnich 12 miesięcy propozycję ich zażycia otrzymało 31% respondentów. Odsetek uczniów, którym proponowano amfetaminę, wyniósł 11%. Najrzadziej zdarzały się propozycje cracku (2%), heroiny (2%) oraz DXM (1%).
Tabela 7. Odsetki badanych oceniających trudność w zdobyciu poszczególnych substancji (2008)
Źródło: Dane CBOS.
Młodzież pytana była o propozycje kupna narkotyków. W pomiarze z 2003 roku 47% badanych otrzymało taką propozycję. W ostatnim badaniu z 2008 roku odsetek propozycji kupna zmniejszył się do 36%. Warto podkreślić, że spadła liczba częstych propozycji kupna z 14% w 2003 roku do 7% w 2008 roku, czyli o połowę. Ponadto zmniejszył się odsetek osób badanych, które odpowiedziały twierdząco na pytanie, czy na terenie ich szkoły sprzedawane są narkotyki. W 2008 roku co dziesiąty badany deklarował, że narkotyki sprzedawane są na terenie jego szkoły, w 2003 roku odsetek ten był wyższy – wyniósł 14%.
Podsumowanie
Ostatnie dane dotyczące nielegalnego rynku narkotyków i przestępczości narkotykowej wskazują na spadek wartości większości wskaźników służących do monitorowania działań z obszaru redukcji podaży i rozmiarów nielegalnego rynku. Spadek liczby przestępstw stwierdzonych oraz podejrzanych z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii odnotowany w 2007 roku utrzymał się również w 2008 roku. Warto odnotować, że pomimo mniejszej liczby przestępstw, wzrosły czyny karalne dotyczące upraw maku i konopi, przemytu oraz obrotu prekursorami. Wzrosły konfiskaty konopi indyjskich, zarówno marihuany, jak i haszyszu. Dotyczy to również LSD oraz ecstasy. Liczba wykrytych laboratoriów służących do produkcji amfetaminy zwiększyła się do 16. Według informacji policji ceny narkotyków ustabilizowały się, chociaż istnieją odstępstwa od tej tendencji w przypadku niektórych substancji. Stężenie THC w marihuanie osiągnęło średnią wartość porównywalną do poziomu europejskiego. Spadła czystość analizowanej amfetaminy, ale wzrosła czystość kokainy. Według ostatnich badań szkolnych przeprowadzonych w 2008 roku przez CBOS, dostępność narkotyków w opinii uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych zmniejszyła się.
Bibliografia
- Badora B., Kolbowska A., Lutostański M., Kalka J., Wenzel M., Wciórka B., Feliksiak M., Roguska B., Pankowski K., Gwiazda M., Raport z badania konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – młodzież 2008 (pdf), CBOS, Warszawa 2008.
- King L. A., Carpentier Ch., Griffiths P., EMCDDA Insights – An overview of cannabis potency in Europe, European Monitoring Centrum For Drugs and Drug Addiction, Lizbona 2004.
- Krajewski K., Prawo wobec narkotyków i narkomanii (w:) Niezamierzone konsekwencje: polityka narkotykowa a prawa człowieka, Malinowska-Semprucha K. (red.), International Debate Education Association, Warszawa 2005.
- Minister Zdrowia, Informacja o realizacji działań wynikających z Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii w 2008 roku, KBPN, Warszawa 2009 (projekt).
- Malczewski A., Struzik. M., Nielegalny rynek oraz przestępczość związana z narkotykami w świetle najnowszych danych, „Problemy Narkomanii”, nr 1, 2009.
- Malczewski A., Pierwsze ogólnopolskie badanie klientów programów niskoprogowych, „Serwis Informacyjny NARKOMANIA” nr 2 (46) 2009.
- Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 roku o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. Nr 120, poz. 826), http://www.narkomania.gov.pl/poz826.htm
Przypisy
- 1>Wyniki oraz metodologia badania zostały przedstawione w artykule Artura Malczewskiego Pierwsze ogólnopolskie badanie klientów programów niskoprogowych, „Serwis Informacyjny NARKOMANIA” nr 2/2009.