Skala używania narkotyków i związanych z tym problemów w Polsce na tle innych krajów Unii Europejskiej nie jest duża. Analizując dane dotyczące używania narkotyków w populacji generalnej w Polsce i w Europie, widać, że najbardziej popularne są marihuana i haszysz.
Odsetek użytkowników konopi indyjskich wśród młodych dorosłych Polaków wyniósł 7,8% (2018/2019, wskaźnik używania w ciągu ostatniego roku przed badaniem). Najwyższe wskaźniki w UE odnotowano we Francji (21,8% – 2017 rok), Chorwacji (20,3% – 2019 rok) i Hiszpanii (19,1% – 2020 rok). Wyniki badań prowadzonych w Polsce wśród osób w wieku 15-34 lata wskazują na zmniejszanie się skali używania przetworów konopi indyjskich (marihuany i haszyszu) z 17,1% w roku 2010 do 7,8% w latach 2018−2019 (wskaźnik używania w ciągu ostatniego roku). Podobny trend odnotowaliśmy w przypadku młodzieży szkolnej w międzynarodowych badaniach szkolnych ESPAD z 2019 roku, gdzie odsetki badanych uczniów zmniejszyły się z 25% w 2015 roku do 21% w 2019 roku (16-latkowie, używanie kiedykolwiek w życiu). Czechy (28%), Włochy (27%) i Łotwa (26%) to kraje z najwyższymi odsetkami 16-latków deklarujących używanie przetworów konopi indyjskich chociaż raz w życiu. Wskaźniki w tych krajach są o wiele wyższe niż średnia dla całego badania (16%).
Kraj | Odsetek | Rok | Kraj | Odsetek | Rok | |
---|---|---|---|---|---|---|
Austria | 14,1 | 2015 | Luksemburg | 12 | 2019 | |
Belgia | 13,6 | 2018 | Łotwa | 10 | 2015 | |
Bułgaria | 10,3 | 2016 | Niemcy | 16,9 | 2018 | |
Chorwacja | 20,3 | 2019 | Norwegia | 10,5 | 2019 | |
Cypr | 8,1 | 2019 | Polska | 7,8 | 2018 | |
Czechy | 17,8 | 2019 | Portugalia | 8 | 2016 | |
Dania | 15,4 | 2017 | Rumunia | 6 | 2019 | |
Estonia | 16,6 | 2018 | Słowacja | 7,7 | 2019 | |
Finlandia | 15,5 | 2018 | Słowenia | 12,3 | 2018 | |
Francja | 21,8 | 2017 | Szwecja | 7,9 | 2018 | |
Grecja | 4,5 | 2015 | Turcja | 1,8 | 2017 | |
Hiszpania | 19,1 | 2020 | Węgry | 3,4 | 2019 | |
Holandia | 15,5 | 2019 | Wielka Brytania | 13,4 | 2018 | |
Irlandia | 13,8 | 2015 | Włochy | 20,9 | 2017 | |
Litwa | 6 | 2016 | Średnia europejska | 12,1 |
Źródło: Biuletyn Statystyczny EMCDDA, 2021.
Kraj | Odsetek | Rok | Kraj | Odsetek | Rok | |
---|---|---|---|---|---|---|
Austria | 21 | 2019 | Łotwa | 26 | 2019 | |
Belgia | 15 | 2015 | Macedonia Północna | 6 | 2019 | |
Bułgaria | 17 | 2019 | Malta | 12 | 2019 | |
Chorwacja | 21 | 2019 | Mołdawia | 4 | 2015 | |
Cypr | 8 | 2019 | Monako | 22 | 2019 | |
Czarnogóra | 9 | 2019 | Niemcy | 22 | 2019 | |
Czechy | 28 | 2019 | Norwegia | 9 | 2019 | |
Dania | 17 | 2019 | Polska | 21 | 2019 | |
Estonia | 20 | 2019 | Portugalia | 13 | 2019 | |
Finlandia | 11 | 2019 | Rumunia | 9 | 2019 | |
Francja | 23 | 2019 | Serbia | 7 | 2019 | |
Grecja | 8 | 2019 | Słowacja | 24 | 2019 | |
Gruzja | 14 | 2019 | Słowenia | 23 | 2019 | |
Hiszpania | 23 | 2019 | Szwecja | 8 | 2019 | |
Holandia | 22 | 2019 | Ukraina | 8 | 2019 | |
Irlandia | 19 | 2019 | Węgry | 13 | 2019 | |
Islandia | 6 | 2019 | Wielka Brytania | 23 | 2015 | |
Kosowo | 3 | 2019 | Włochy | 27 | 2019 | |
Litwa | 18 | 2019 | Wyspy Owcze | 9 | 2019 | |
Luksemburg | 20 | 2015 | Średnia europejska | 16 |
Źródło: Raport ESPAD, 2019.
Liczba problemowych użytkowników narkotyków w Polsce wynosi około 100 tys. osób, co daje 3,7 przypadków na 100 tys. mieszkańców i jest to jeden z niższych wskaźników w Europie. Najwyższe wskaźniki odnotowano w Finlandii (10,7) i Portugalii (10,1), a najniższy na Cyprze (2,7).
Zgony i zatrucia z powodu używania nielegalnych substancji psychoaktywnych
W Polsce odnotowujemy niskie wskaźniki zgonów z powodu narkotyków (0,55 przypadków na 100 tys. mieszkańców): w 2019 roku doszło do 212 takich przypadków. Najwyższe wskaźniki zarejestrowano w województwie pomorskim (1,07), zachodniopomorskim (0,82), mazowieckim (0,81) i opolskim (0,81). W 2018 roku było nieco mniej śmiertelnych zatruć z powodu narkotyków, bo 199 przypadków, a w 2017 roku 202. Mimo niewielkiego wzrostu, wartość 212 jest mniejsza niż te, które odnotowano przed rokiem 2016, gdzie najmniejszą wartością była liczba 214.
Województwo | Liczba zgonów wg krajowej definicji | Wskaźnik śmiertelności na 100 tys. mieszkańców |
---|---|---|
Dolnośląskie | 12 | 0,41 |
Kujawsko-pomorskie | 7 | 0,34 |
Lubelskie | 1 | 0,05 |
Lubuskie | 5 | 0,49 |
Łódzkie | 16 | 0,65 |
Małopolskie | 17 | 0,50 |
Mazowieckie | 44 | 0,81 |
Opolskie | 8 | 0,81 |
Podkarpackie | 4 | 0,19 |
Podlaskie | 11 | 0,93 |
Pomorskie | 25 | 1,07 |
Śląskie | 35 | 0,77 |
Świętokrzyskie | 1 | 0,08 |
Warmińsko-mazurskie | 10 | 0,70 |
Wielkopolskie | 2 | 0,06 |
Zachodniopomorskie | 14 | 0,82 |
Polska | 212 | 0,55 |
Źródło: Główny Urząd Statystyczny.
Nie mamy ogólnopolskiego systemu zbierania informacji o zatruciach z powodu narkotyków. Ale są dostępne dane dotyczące prawdopodobnych interwencji medycznych z powodu używania nowych substancji psychoaktywnych, czyli „dopalaczy”. Dane z 2020 roku dotyczące zatruć z powodu nowych substancji psychoaktywnych odnotowują wyraźny spadek takich zdarzeń do 1070 z rekordowych ponad 7000 w 2015 roku. W latach 2016–2018 liczba interwencji wynosiła około 4300 przypadków. W sierpniu 2018 roku zostały wprowadzone nowe rozwiązania prawne, które wzmocniły kontrolę nad kolejnymi pojawiającymi się substancjami. Być może nowe zmiany w połączeniu z prowadzonymi działaniami z zakresu redukcji popytu miały wpływ na zmniejszenie się skali problemów związanych z nowymi substancjami psychoaktywnymi (NSP). Na zmniejszanie się rozpowszechnienia używania NSP wskazują również dane z badań ilościowych wśród uczniów. Wyniki międzynarodowego badania ESPAD prowadzonego wśród młodzieży pokazują, że rozpowszechnienie używania NSP (tzw. dopalacze) wykazuje od 2011 roku trend spadkowy z 11% w 2011 roku do 5% w 2019 roku (15–16-latkowie używanie kiedykolwiek w życiu). Zmniejszają się także odsetki respondentów otrzymujących propozycje zakupu bądź użycia tych substancji oraz wysoko oceniających ich dostępność. Warto zwrócić uwagę na rosnącą grupę badanych przypisujących duże ryzyko nawet eksperymentowaniu z NSP.
Zakażenia HIV z powodu iniekcyjnego używania narkotyków
Liczba zakażeń HIV z powodu używania narkotyków w iniekcjach ma tendencję spadkową: w 2020 roku takich przypadków było 9, co oznacza trzykrotnie mniejszy wskaźnik niż w roku 2019 (24 zakażenia). W przypadku wszystkich zakażeń odnotowano spadek ponad dwukrotny z 1551 do 709. Widać zatem, iż po wzroście liczby nowych zakażeń w latach 2018−2019 nastąpił duży spadek. Dane z 2020 roku wymagają dalszych analiz, które pozwolą zinterpretować spadek nowych zakażeń HIV, na który niewątpliwie wpływ miała pandemia COVID-19.
Liczbę nowych zakażeń HIV wśród iniekcyjnych użytkowników narkotyków w Polsce można przedstawić w postaci trzech grup województw. W pierwszej grupie są województwa mazowieckie i warmińsko-mazurskie, które odpowiadają za prawie połowę zakażeń w Polsce (po dwa przypadki), w drugiej grupie były pojedyncze przypadki (woj. kujawsko-pomorskie, lubelskie, opolskie, podkarpackie, zachodniopomorskie), a w pozostałych nie zarejestrowano żadnego przypadku. Jeżeli pod uwagę weźmiemy wskaźnik na 100 tys. mieszkańców, to najwyższe wskaźniki odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim (0,14), opolskim (0,1) i zachodniopomorskim (0,6).
Województwo | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
L | W | L | W | L | W | L | W | L | W | L | W | |
Dolnośląskie | 8 | 0,28 | 4 | 0,14 | 4 | 0,14 | 1 | 0,03 | 7 | 0,24 | 0 | 0,00 |
Kujawsko-pomorskie | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 1 | 0,05 |
Lubelskie | 2 | 0,09 | 2 | 0,09 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 1 | 0,05 |
Lubuskie | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 1 | 0,10 | 0 | 0,00 | 1 | 0,10 | 0 | 0,00 |
Łódzkie | 7 | 0,28 | 3 | 0,12 | 1 | 0,04 | 3 | 0,12 | 4 | 0,16 | 0 | 0,00 |
Małopolskie | 1 | 0,03 | 1 | 0,03 | 1 | 0,03 | 0 | 0,00 | 1 | 0,03 | 0 | 0,00 |
Mazowieckie | 9 | 0,17 | 8 | 0,15 | 5 | 0,09 | 2 | 0,04 | 4 | 0,07 | 2 | 0,04 |
Opolskie | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 2 | 0,20 | 2 | 0,20 | 1 | 0,10 | 1 | 0,10 |
Podkarpackie | 3 | 0,14 | 0 | 0,00 | 1 | 0,05 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 1 | 0,05 |
Podlaskie | 2 | 0,17 | 2 | 0,17 | 1 | 0,08 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 |
Pomorskie | 0 | 0,00 | 1 | 0,04 | 0 | 0,00 | 1 | 0,04 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 |
Ślaskie | 9 | 0,20 | 6 | 0,13 | 2 | 0,04 | 5 | 0,11 | 4 | 0,09 | 0 | 0,00 |
Świętokrzyskie | 0 | 0,00 | 1 | 0,08 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 | 0 | 0,00 |
Warmińsko-mazurskie | 3 | 0,21 | 4 | 0,28 | 3 | 0,21 | 1 | 0,07 | 0 | 0,00 | 2 | 0,14 |
Wielkopolskie | 2 | 0,06 | 0 | 0,00 | 4 | 0,11 | 4 | 0,11 | 1 | 0,03 | 0 | 0,00 |
Zachodniopomorskie | 3 | 0,18 | 2 | 0,12 | 5 | 0,29 | 1 | 0,06 | 1 | 0,06 | 1 | 0,06 |
POLSKA | 51 | 0,13 | 38 | 0,10 | 30 | 0,08 | 20 | 0,05 | 24 | 0,06 | 9 | 0,02 |
Źródło: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy (Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru) wg daty wykrycia, zgłoszono do 31 grudnia 2020 roku.
Przestępczość narkotykowa
W 2020 roku wszczęto 34 056 postępowań na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, z czego 87% dotyczyło art. 62, czyli posiadania narkotyków. W porównaniu do roku 2019 liczba postępowań zmniejszyła się o ponad 300 spraw. Na drugim miejscu odnotowano postępowania z art. 63 (4%) dotyczące wykrywania nielegalnych upraw narkotyków, czyli przede wszystkim konopi indyjskich. Z kolei liczba osób podejrzanych z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii wzrosła z 33 862 (2019 rok) do 35 441 osób (2020 rok). Podobnie jak w przypadku postępowań wszczętych, odsetek podejrzanych z art. 62 wyniósł 86% wśród wszystkich spraw z ustawy narkotykowej. Na drugim miejscu były osoby podejrzane z art. 59 (3%). Z tego paragrafu osoby są podejrzane o handel narkotykami.
Zabezpiecznia narkotyków, czystość oraz ceny
W zabezpieczenie narkotyków zaangażowanych jest w Polsce wiele służb. W roku 2020 najwięcej ujawniono marihuany − 7777 kg, i była to jak do tej pory rekordowa ilość tego narkotyku. W 2020 roku w porównaniu do roku 2019 wzrosły również zabezpieczenia haszyszu, heroiny, kokainy oraz amfetaminy.
Najwyższą cenę detaliczną osiągnęła heroina (232 zł za 1 gram) i kokaina (242 zł za 1 gram). Najtaniej na nielegalnym rynku sprzedawane było LSD: 13 zł za jeden listek.
Amfetamina miała średnią zwartość 13%, a marihuana 10%. Porównując ostatnie dane z roku 2020 do roku 2007, widzimy dwukrotny wzrost mocy marihuany oraz spadek czystości amfetaminy.
Podsumowanie
W polskim społeczeństwie konsumpcja napojów alkoholowych jest o wiele bardziej rozpowszechniona niż używanie narkotyków. Ponadto skala używania narkotyków w Polsce na tle innych krajów UE nie jest duża. W przypadku używania narkotyków w populacji generalnej najbardziej popularna jest marihuana i haszysz. Wyniki ostatnich badań populacyjnych z lat 2018–2019 odnotowują zmniejszenie skali używania przetworów konopi indyjskich. Podobny trend odnotowaliśmy w przypadku młodzieży szkolnej w badaniach ESPAD z 2019 roku. Nie zmienia to faktu, że wśród osób podejmujących leczenie z powodu narkotyków po raz pierwszy w życiu, 40% zgłasza marihuanę jako podstawowy narkotyk. Wynikać to może z faktu, iż średnia zawartość THC w marihuanie wynosi 10%, co oznacza, iż jest ona o wiele silniejsza niż była 10 lat temu. Podobne trendy można zaobserwować w Europie, gdzie zawartość THC w marihuanie w ciągu 10 lat wzrosła prawie dwukrotnie. Liczba problemowych użytkowników narkotyków pozostaje w Polsce na stałym poziomie i jest jednym z niższych wskaźników na 100 tys. mieszkańców w Europie. Polska ma również niskie wskaźniki zgonów z powodu narkotyków, jak również zakażeń HIV z powodu używania narkotyków w iniekcjach. Analiza sytuacji na rynku NSP wskazuje na kilka podstawowych tendencji. W ostatnich latach mamy do czynienia ze spadkiem liczby analizowanych nowych substancji psychoaktywnych w laboratoriach, co może świadczyć o pewnej stabilizacji w rozwoju tego rynku. Najpopularniejszą grupę NSP na rynku nadal stanowią syntetyczne katynony. Do niepokojących tendencji należy zaliczyć obecność na rynku syntetycznych opioidów oraz nowych benzodiazepin, choć i w tym zakresie należy odnotować lekką tendencję spadkową w 2019 roku.
Rok 2020 to jednak przede wszystkim pandemia COVID-19, która miała duży wpływ na system pomocy osobom uzależnionym od narkotyków w Polsce. Placówki udzielające pomocy starały się przede wszystkim zapewnić dostępność świadczonych usług w nowej sytuacji i nie ograniczać przyjmowania nowych pacjentów. Cały system pomocy, w tym również osobom używającym narkotyków, zmierzył się z brakiem wcześniej przygotowanych procedur dotyczących postępowania w trakcie pandemii COVID-19. Jednakże w odpowiedzi na pandemię 83% placówek zajmujących się pomocą osobom uzależnionym zbadanych przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii w pierwszej połowie 2020 roku wprowadziło zdalne usługi w obszarze leczenia uzależnienia od narkotyków lub redukcji szkód (np. przez telefon, wideorozmowy, dostęp online). W efekcie system leczenia może zostać uzupełniony o nowe formy pracy z klientem, które poszerzą ofertę placówek leczniczych. Analiza dotycząca sytuacji na rynku narkotykowym w pierwszych miesiącach pandemii nie wykazała, że nastąpił spadek w dostępie do narkotyków na poziomie całego kraju. Wzrosła prawdopodobnie rola internetu jako źródła zaopatrzenia w narkotyki. Liczba osób podejrzanych o przestępstwa narkotykowe w roku 2020 wzrosła w porównaniu do roku 2019. Wzrosła również ilość zabezpieczonych narkotyków przez policję. Warto podkreślić, że polski system przeciwdziałania narkomanii oparty jest na szerokiej współpracy różnych instytucji na poziomie lokalnym i krajowym od organizacji pozarządowych (jak np. Stowarzyszenie Monar), przez jednostki samorządu terytorialnego (gminy, miasta, urzędy marszałkowskie), po instytucje centralne (np. Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Komenda Główna Policji). Sukcesy w ograniczaniu rozpowszechnienia używania narkotyków oraz problemów z nimi związanych nie byłyby możliwe bez zaangażowania tysięcy osób, przede wszystkim z organizacji pozarządowych i samorządu lokalnego, który jest zobowiązany do tworzenia i wdrażania lokalnych programów przeciwdziałania narkomanii. Nie można także zapominać o ważnej roli szkoły w profilaktyce narkotykowej. Działania szkół są wdrażane w ramach programu profilaktyczno-wychowawczego, który każda szkoła w Polsce opracowuje i realizuje.
Współpraca międzynarodowa służy wspieraniu krajowych przedsięwzięć, dlatego też Polska aktywnie działa w różnych organizacjach międzynarodowych, np. w Grupie Pompidou.
Na zakończenie warto wspomnieć, że obecnie trwają prace w Sejmie129 października 2021 roku odbyło się pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw. Druki sejmowe znajdują się pod linkiemhttps://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=1631 nad połączeniem systemów „narkotykowego” i „alkoholowego”, co będzie miało wyraz w tworzeniu wspólnych programów (strategii) przeciwdziałania uzależnieniom na poziomie lokalnym, w których również ma być uwzględniona tematyka uzależnień behawioralnych.
Raporty o stanie narkomanii znajdują się na stronie Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii w dziale raport krajowy.
Przypisy
- 129 października 2021 roku odbyło się pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw. Druki sejmowe znajdują się pod linkiemhttps://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=1631