Środki wykorzystywane w leczeniu uzależnień

Opis tych substancji odbiega od schematu przyjętego w charakterystyce narkotyków. Wynika to z ich podwójnego charakteru: z jednej strony są to silne substancje odurzające o właściwościach uzależniających, a ich stosowanie bez wskazań lekarskich związane jest z poważnym ryzykiem zdrowotnym. Z drugiej strony stanowią one podstawę skutecznej terapii uzależnień, jaką jest leczenie substytucyjne.

metadon w płynie

Leczenie substytucyjne

Leczenie substytucyjne to rodzaj terapii farmakologicznej stosowanej wobec osób uzależnionych od heroiny. Polega ono na podawaniu pacjentom leków o działaniu podobnym do tego, jak działają narkotyk, od którego są oni uzależnieni. Leki substytucyjne oddziałują na te same receptory w organizmie człowieka, co heroina, jednak nie powodują tak silnego odurzenia i tak wyraźnej huśtawki nastrojów.
Poniżej znajduje się kilka najistotniejszych informacji dotyczących leczenia substytucyjnego:

  • jest ono odpowiednie tylko w stosunku do osób uzależnionych od heroiny lub innych opioidów
  • leki substytucyjnie przyjmowane są drogą pokarmową
  • dawka leków dobierana jest indywidualnie
  • długość terapii substytucyjnej nie jest z góry określona
  • leczenie substytucyjne może trwać nawet do końca życia
  • na początku leczenia pacjent zgłasza się po swoją dawkę leku codziennie
  • po pewnym czasie otrzymuje dawkę leków wystarczającą na kilka lub kilkanaście dni

W naszym kraju do udziału w programie leczenia substytucyjnego kwalifikowane są osoby, które są uzależnione od opioidów i ukończyły 18 rok życia. Leki wykorzystywane w leczeniu substytucyjnym w Polsce to przede wszystkim metadon (w formie syropu) oraz buprenorfina (tabletki).

Metadon i buprenorfina

Metadon

Metadon to opioidowy lek o przedłużonym działaniu wykorzystywany w leczeniu substytucyjnym chyba najdłużej, bo od lat 60-tych XX wieku. Z punktu widzenia oddziaływania na organizm ludzki metadon jest pełnym agonistą receptorów opioidowych (pobudza je). Mimo podobieństw do morfiny, metabolizm metadonu jest zupełnie inny: działanie pojedynczej dawki utrzymuje się przez ok. 24 godziny. Jeśli środek zażywany jest regularnie, będzie kumulował się w organizmie i jego działanie będzie utrzymywać się nawet dłużej.

Buprenorfina

buprenorfina - jeden z leków
Buprenorfina jest częściowym antagonistą i częściowym analogiem receptorów opioidowych. W porównaniu z metadonem wywołuje minimalne działanie euforyczne. Działa jednak dłużej, ma wyższy profil bezpieczeństwa, a także powoduje mniej skutków ubocznych. Zwykle zanim ktoś zdecyduje się na leczenie metadonem, warto sprawdzić czy buprenorfina nie jest wystarczająco skutecznym środkiem pozwalającym powstrzymać się od przyjmowania heroiny lub innych nielegalnych opiatów.

Działanie metadonu i buprenorfiny

Leki te działają bardzo podobnie, lecz siła ich wpływu na receptory opioidowe w organizmie człowieka – jest nie do końca jednakowa. Tak więc, w różnych zakresach będą one powodować:

  • zmianę nastroju
  • zmniejszenie odczuwania emocji
  • ogólne spowolnienie
  • spłycenie oddechu
  • zmniejszenie odruchu kaszlu
  • zniesienie niektórych dolegliwości bólowych
  • zwężenie źrenic
  • zatwardzenie (zaparcia)
  • obniżenie ciśnienia krwi
  • trudności w oddawaniu moczu

Środki te mogą powodować także:

  • ograniczenie lub zanik miesiączkowania
  • zmniejszenie zapotrzebowania na seks
  • spadek energii
  • uczucie „ciężkich” nóg i rąk

Uzależnienie

Uzależnienie od metadonu lub innych leków substytucyjnych nie należy rozpatrywać osobno, ale w kontekście uzależnienia od heroiny. Metadon i buprenorfina powodują zarówno uzależnienie fizyczne, jak i psychiczne. Jednak należy wziąć pod uwagę, że w przypadku terapii substytucyjnej mamy do czynienia z osobą już uzależnioną od opioidów i stosowanie tych leków nie spowoduje pojawienia się uzależnienia, a raczej będzie je podtrzymywać.
Inaczej w przypadku osób, które zetkną się z metadonem lub buprenorfiną i będą je zażywać bez wskazań lekarskich. U tych osób dojdzie do uzależnienia, które może pociągnąć za sobą poważne reperkusje dla ich codziennego życia.

Możliwość przedawkowania

Legalne leki substytucyjne mają ustalone stężenie i nie zawierają szkodliwych domieszek, tak jak ma to miejsce w przypadku nielegalnych narkotyków. Ryzyko przedawkowania jednak pozostaje. Jest ono zależne w dużej mierze od tego, który z leków substytucyjnych zostanie użyty. W tym zakresie buprenorfina charakteryzuje się wyższym profilem bezpieczeństwa.
Statystyki przedawkowań leków substytucyjnych na całym świecie pokazują, że bezwzględna większość przedawkowań miała miejsce:

  • po użyciu leków zakupionych nielegalnie na czarnym rynku
  • w związku z jednoczesnym użyciem alkoholu bądź środków uspokajających
  • po zażyciu leków przez pomyłkę przez osoby postronne (ma to związek z nieodpowiednim przechowywaniem leku)

Należy pamiętać o tym, że:

  • już 10 mg metadonu może zabić małe dziecko
  • jeden większy łyk może zabić nastolatka
  • wystarczy niecałe 50 mg, aby doszło do zgonu osoby dorosłej (nieuzależnionej od opioidów)

Objawy przedawkowania metadonu i innych opioidowych leków wykorzystywanych w terapii substytucyjnej są identyczne, jak te które towarzyszą przedawkowaniu heroiny:

  • trudności z obudzeniem osoby
  • problemy z oddychaniem (od płytkiego oddechu do jego zaniku)
  • wolne i nieregularne tętno – do zaniku
  • sinica ust i opuszków palców
  • wiotczenie mięśni
  • niskie ciśnienie krwi do zaniku

Podsumowanie

Terapia substytucyjna jest obecnie na całym niemal świecie standardem w leczeniu uzależnienia od heroiny. Leczenie substytucyjne nie ogranicza się tylko do farmakoterapii. Obejmuje także interwencje psychologiczne i socjalne. Celem leczenia substytucyjnego jest poprawa zdrowia i stabilizacja życiowa, niekoniecznie abstynencja. Badania dowodzą, że terapia substytucyjna pomaga osobom uzależnionym w:

  • zaprzestaniu używania heroiny lub znacznym ograniczeniu jej używania
  • ograniczeniu używaniu narkotyków drogą iniekcji i tym samym spadku zakażeń chorobami przenoszonymi przez krew (WZW, HIV)
  • poprawie ogólnej sytuacji zdrowotnej
  • zmniejszeniu kryminalizacji
  • ustabilizowaniu sytuacji rodzinnej i zawodowej